ضرورت تعامل همه جانبه به جای تعامل گزینشی

به گزارش گروه سیاسی ایران آنلاین، در این همنشینی که با مدیریت سیدمحمدکاظم سجادپور و سخنرانی ناصرهادیان، حسین سلیمی، الهه کولایی، محمد حسین عادلی و ساسان کریمی برگزار شد، موضوع وفاق و سیاست خارجی از منظرهای متفاوت مورد توجه و بررسی قرار گرفت. از جمله موضوعات مطرح شده در این نشست بررسی مفهوم وفاق و ارتباط آن با سیاست خارجی بود و اینکه نباید وفاق را همطراز با اجماع دانست چراکه وفاق به مفهوم اجماع در عرصه سیاست ناممکن است. در ادامه به این موضوع اشاره شد که وفاق در سیاست خارجی به این معناست که باید سیاست خارجی را به عنوان یک امر ملی مدنظر قرار داد و انتفاع و خواست ملی را در طرح‌ریزی سیاست خارجی در اولویت قرار داد. این گزاره مطرح شد که امکان جداسازی پدیده‌ها از یکدیگر نیز وجود ندارد و از آنجا که سیاست داخلی و خارجی کشور بر هم اثر‌گذار است، نیازمند یک وفاق و نگاه ملی در این عرصه هستیم. همچنین به این موضوع اشاره شد که وفاق یک مفهوم واقع‌گرایانه است و تأمین منافع ملی در پرتو حل مسائل موجود با قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی گامی در این راستا است. نکته قابل توجه در این نشست تأکید تمامی سخنرانان بر موضوع وفاق حول مذاکره با قدرت‌های جهانی در راستای حل مسائل منطقه‌ای به منظور تقویت جایگاه ایران بود.

ضرورت مذاکره با دشمن
ناصر هادیان، استاد دانشگاه و صاحبنظر مسائل امریکا به عنوان اولین سخنران این پنل،  با بیان اینکه تعامل ما می‌تواند از یک طرف شکل دوستی داشته باشد و از سویی شکل و شمایل دشمنی به خود بگیرد، گفت:  در اینجا وظیفه دستگاه سیاست خارجی مدیریت و کمرنگ‌ کردن خصومت‌هاست در این چهارچوب باید تلاش کنیم با کشورهایی که برای ما مهم هستند رابطه خوبی داشته باشیم و با کشورهایی که دچار مشکل هستیم ارتباطمان را مدیریت کنیم. هادیان در بخش دیگر سخنان خود تأکید کرد: سیاست بین‌الملل، عرصه کنش و واکنش قدرت‌های بزرگ است و در حال حاضر جهان با 4 قدرت بزرگ شامل امریکا، چین، اروپا و روسیه مواجه است. واقعیت این است که از این بین تنها امریکاست که مؤلفه‌های قدرت جهانی را دارد و الباقی همگی قدرت‌های منطقه‌ای هستند و تا 25 سال آینده هیچ کشوری نمی‌تواند قدرت آن را به چالش بکشد.  او بر اهمیت مدیریت روابط با این کشورها تأکید کرد و گفت: باید برنامه‌ریزی دقیقی برای مذاکره و تعامل با آنها داشته باشیم. سیاست همکاری با همسایگان سیاست خوبی است اما با فاصله زیاد شکل ارتباط ما با امریکا بسیار مهم است. بالاخره باید بدانیم که قرار است با دولت‌های امریکا چه تعاملی داشته باشیم.  بهتر است ما درباره اینکه بالاخره پس از 4 دهه خصومت چه دستاوردی از این مسیر داشتیم را بررسی کنیم. هادیان افزود: مذاکره به معنای تسلیم کردن همه چیز نیست، شما باید بنشینید خصوصاً با دشمنانتان مذاکره کنید و این خیلی مهم است که همین الان که ترامپ می‌آید برنامه و طرح داشته باشیم. برای دهه‌های متمادی سیاست دو کشور مهار و تعامل گزینشی و کنترل مهار و تعامل گزینشی بود و اکنون وقت آن است که به فکر تعامل همه‌جانبه باشیم و در مورد موضوعات اصلی‌تر صحبت کنیم. باید یک پلن مشخص داشته باشیم. ایران قبلاً 3 بار سیاست تعامل گزینشی دربرابر امریکا را در پیش گرفت که هر سه بار ضرر کرد. بنابراین باید به سمت تعامل همه جانبه تغییر جهت دهیم و همه چیز را روی میز بگذاریم.  هادیان در پایان خاطرنشان کرد: به هر حال سیاست‌های ایالات متحده به طور اجتناب‌ناپذیری بر سرنوشت کشورهای دیگر تأثیر دارد و مدیریت سیاست خارجی باید بر اساس واقعیت‌ها و ایده‌ها انجام شود تا پیشرفت حاصل شود.

وفاق، هدایت‌کننده رقابت به کانال مثبت
حسین سلیمی، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه علامه طباطبایی هم به عنوان دیگر سخنران این نشست، سخنان خود را با این جمله آغاز کرد که «من فکر می‌کنم پدیده‌های جهانی، پدیده‌های شیء‌گونه نیستند، به عبارتی اگر ما دنیا را دنیای تنازع و دشمنی ببینیم، زندگی بین‌المللی ما نیز پر از تنازع و تنش خواهد شد.» تقسیم‌بندی تاریخی جهان به 10 منطقه به ما نشان می‌دهد که نزاع در 7 منطقه از بین رفته و در 3 منطقه کماکان این تنش و نزاع وجود دارد و از قضا این وضعیت ناشی از جهان‌بینی و دیدگاه دولت‌های مستقر در این مناطق است. سلیمی در ادامه با بررسی ادبیات مفهوم وفاق گفت: ترجمه تحت‌اللفظی «Consensus» به وفاق یک اشتباه شناختی است، این واژه به معنای اجماع است و اساساً عرصه سیاست عرصه رقابت و تقابل است و عملاً اجماع در سیاست غیرممکن است. او با بیان اینکه وفاق به منزله از بین بردن کامل اختلافات نیست، بلکه وفاق سیاستی است که می‌خواهد رقابت را به کانال مثبت خودش سوق دهد، ادامه داد: در عرصه بین‌المللی هم وضعیت همین است. نمی‌توان توقع داشت کشورها دچار اختلاف منافع و رقابت نباشند، اما می‌توان با مدیریت صحیح روابط، این رقابت را در یک مسیر مثبت و سازنده شکل داد. استاد روابط بین‌الملل دانشگاه افزود: این نگاه به ما کمک خواهد کرد که بپذیریم دیگری آنگونه که هست وجود دارد و ما هم وجود داریم. واقعیت روابط بین‌الملل این است که هیچ‌گاه کشورها مثل هم نخواهند بود و همواره این اختلاف نظر و تضاد منافع وجود دارد، در این بین باید بپذیریم که زیست دیگر کشورهای جهان در کنار ما امر غیرعادی نیست. اگر این را نپذیریم، دیگری را وادار خواهیم کرد که هستی خود را با نیستی ما تعریف کند. وی تصریح کرد: باید قبول کنیم که جهان امروزمان با جهان 4 دهه گذشته فرق کرده و همان‌طور که افراد تغییر کرده‌اند، نظام بین‌الملل نیز تغییر کرده است و نمی‌توان با الگوی گذشته جهان امروز را تحلیل کرد.  جهان امروز از فضای دولت- ملت‌ها عبور کرده و ناگزیریم که در تحول گفتار خودمان به جهان شبکه‌ای توجه کنیم. ما چاره‌ای جز روشن کردن تکلیفمان با مقتضیات جهان امروز نداریم. سلیمی در پایان خاطرنشان کرد: تقریباً قریب به اتفاق تصمیم‌گیران کشور به این جمع‌بندی رسیده‌اند که نیاز به باز کردن منافذ تنفسی کشور داریم و در این چهارچوب باید با نگاهی نو به موضوع امنیت در این راه قدم برداریم. امنیت در جهان امروز ابعاد انسانی به خود گرفته و این تغییر مفهوم باید مدنظر باشد.
 
اشتباه ما در کلان سیاست خارجی
محمدحسین عادلی، مدیرعامل سابق بانک مرکزی و دیپلمات پیشین نیز در این نشست با ارائه آمار و ارقامی از تفاوت تولید ناخالص داخلی ایران، عربستان و ترکیه طی 35 سال گذشته، گفت: از سال 1990 تا 2000 تولید ناخالص داخلی ایران به طور چشمگیری بیشتر از ترکیه و عربستان بود اما این اعداد مطابق گزارش صندوق بین‌المللی پول در حال حاضر کاملاً برعکس شده است. به نحوی که تولید ناخالص داخلی ایران حدوداً یک سوم ترکیه و کمتر از عربستان است. با اینکه در این مدت امارات هم به فهرست کشورهایی که تولید ناخالص بیشتری از ایران دارند، اضافه شده است.
این دیپلمات باسابقه افزود: این آمار و ارقام نشان‌دهنده این است، مسیری که انتخاب شده نتایج خوبی به بار نیاورده است. نکته اینجاست، کشوری که درآمد بیشتری دارد توان بالاتری برای دستیابی به اهداف خود دارد. عادلی با اشاره به ظرفیت گازی ایران برای تبادلات بین‌المللی گفت: اتحادیه اروپا در سال 2021 سندی را تهیه کرد که در سال 2022 و پیش از جنگ اوکراین منتشر شد. این سند که دسترسی به آن آزاد و در اختیار عموم است در بخش گاز اذعان دارد، سیاست انرژی اتحادیه اروپا از ابتدای 2022 باید به سمتی برود که وابستگی گازی به روسیه کاهش یابد و در عین حال پیشنهاد داده که ایران بهترین گزینه برای جایگزینی به جای روسیه است. اما نگاه اشتباه ما در کلان سیاست خارجی سبب شد تا این فرصت طلایی از دست برود.
دبیرکل پیشین مجمع کشورهای صادرکننده گاز در پایان گفت: سیاست خارجی یک امر ملی است و وفاق هم بین مردم و هم در حاکمیت برای پیشبرد آن ضروری است. عدم توجه به این مؤلفه‌ها سبب شده تا وابستگی تجارت خارجی ما در بین 5 کشور اول صادرکننده و واردکننده بین 80 تا 90 درصد باشد. این وضعیت در حالی است که این عدد برای ترکیه در موضوع صادرات 30 درصد است. تفاوت این وضعیت در این است که اگر یکی از 5 شریک تجاری ما تحت تأثیر سیاست‌های ترامپ اقدام به قطع صادرات یا واردات به کشورمان کند، ضربه سختی به اقتصاد وارد خواهد آمد. از این رو باید به فکر تغییر دیدگاه بر اساس خواست ملی باشیم.
 
وفاق، به منزله تبلور
خواست مردم در سیاست خارجی
الهه کولایی استاد دانشگاه تهران نیز از جمله سخنرانان این نشست بود و بحث خود را به موضوع جایگاه ژئوپلیتیک ایران در جهان آغاز کرد و گفت: واقعیت امر این است که ما یکی از بین‌المللی‌ترین کشورهای جهان هستیم و تجربه تاریخی نشان داده که حتی اگر نخواهیم که بازیگری فعال در عرصه منطقه و بین‌الملل باشیم جغرافیای ما این خواسته را خود به خود رد می‌کند.
استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: کنشگری کشورها در این عرصه با توجه به رویکرد ملی و مردمی آن به موضوع سیاست خارجی و تبلور آن در تصمیم‌گیری کشور در این عرصه نمودی از اهمیت توجه به وفاق است. این امور به این معناست که دولتمردان کشورهایی که به مردم نقش مضاعفی در سیاست‌سازی خارجی می دهند کمتر به دنبال اقدامات ماجراجویانه و بیشتر در مسیر صلح‌سازی و تعامل با جهان گام برمی‌دارند.

برجام وفاق‌آفرین
ساسان کریمی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر مطالعات امریکا شمالی؛ سخنران دیگر این نشست صحبت‌های خود را حول مفهوم «منفعت وفاق برای کشور» مطرح کرد و گفت: افق‌های بین‌المللی وفاق دو مفهوم اصلی دارد و آن در چهارچوب تأثیر رویکرد وفاق در داخل بر روابط بین‌المللی و تأثیر رویکرد ناشی از وفاق در سیاست خارجی بر انسجام ملی و سیاست داخلی ما دارد. تجربه برجام به عنوان موضوعی که مورد توجه مردم بود، نشان داد این دستاورد یک امر وفاق‌آفرین بود و توانست منجر به افزایش مشارکت مردمی در انتخابات سال 96 شود. در عین حال عدم وفاق داخلی برای پشتیبانی از این قرارداد منجر به آسیب وارد کردن به برجام شد.

رضا عدالتی پور - روزنامه نگار