فاصله‌هایی که غرق ابهام‌اند

به گزارش گروه اجتماعی ایران آنلاین، نسل موسوم به «زد» که تا پیش از این فردگرا، منفعت‌طلب، غیراجتماعی و به دور از سیاست ارزیابی می‌شد، گاه ساحت دیگری از خود را به نمایش می‌گذارد که بسیاری از کلیشه‌ها درباره خود را متحول می‌کند و باعث می‌شود ارزیابی‌ جامعه‌شناسان، به واقعیت این نسل نزدیک‌تر شود.

دکتر عباس کاظمی در گفتار پیش‌رو بر اساس پژوهش‌های جامعه‌شناسانه برخی از این واقعیت‌ها را روایت کرده است. او معتقد است نسل زد، نسلی بسیار آرزومند است که علاوه بر اینکه امیدوار است به لحاظ فردی زندگی بهتری برای خود خواهد ساخت، بلکه وقتی در آینده‌ای نزدیک، این نسل وارد عرصه‌های اجتماعی و سیاسی شود امیدجمعی آینده ایران را هم خواهد ساخت. 

پاسخ ساده به سؤالات سخت

سال ۱۳۹۳ مادربزرگ ۹۶ ساله‌ای داشتم که وقتی می‌دید هر کدام از ما روی مبل نشسته‌ایم و سر در گوشی‌هایمان فرو برده‌‌ایم؛ می‌پرسید «اون تو چه خبره که این‌طوری در گوشی‌هایتان فرو رفته‌اید؟» این سؤال مهمی است که ما هنوز هم در مواجهه با نسل‌ جدید از آنان می‌پرسیم. بنابراین این سؤال ثابت همه نسل‌ها در مواجهه با نسل‌های بعد از خود است؛ اگرچه جواب‌ها تغییر کرده چون محتوای درون گوشی‌ها متفاوت شده است.

برخی کلیشه‌هایی که درباره نسل زد وجود دارد، چنین است؛ چندان تعهد اجتماعی ندارند و جامعه برایشان دغدغه نیست، فردگرا و منفعت‌طلب هستند، غرق در شبکه‌های اجتماعی‌اند، احترام به والدین چندان برایشان موضوعیت ندارد و... اما  با استناد به برخی تحقیقات جامعه‌شناسان بین کلیشه‌هایی که ما از نسل زد داریم تا واقعیت‌های این نسل، فاصله بسیاری وجود دارد؛ فاصله‌هایی که غرق ابهام‌‌‌اند.
 
کلیشه‌‌سازی‌ اشتباه

«نسل زد» نسلی است که دو ویژگی مهم دارد؛ یکی اینکه همیشه به شبکه‌های اجتماعی متصل است و دیگر اینکه زندگی‌اش با فاکتور سرعت گره خورده است. در حالی که برای نسل دهه ۵۰ سرعت معنا نداشت؛ «دایل‌آپ» پیشرفته‌ترین تکنولوژی بود که نسل ما داشت و راضی هم بود، حتی اگر دو دقیقه هم منتظر می‌ماند تا به شبکه اینترنت متصل شود. اما نسل زد، نسل کلیک و نسل سرعت است از همین رو از نظر ما «نسل عجول» خطاب می‌شود.

اما دو تحقیق علمی را در اینجا روایت می‌کنم که نشان می‌دهد کلیشه‌هایی که از نسل زد وجود دارد، اشتباه است. اولین پژوهش، به تحقیقات دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۲۱ مربوط می‌شود که در جامعه انگلیس و آمریکا روی ۲ هزار نمونه انجام شده است و به نتایج عجیبی رسیده‌اند که در کتاب «هنر زیستن در عصر دیجیتال؛ نسل زد توضیح می‌دهد» منتشر شده است؛ از جمله اینکه نسل زد بسیار ارتباط‌ جو، مسئولیت‌پذیر و عملگراست، همچنین به لحاظ ارزش‌های اجتماعی بسیار منعطف است. اغلب در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که بسیار متساهل بوده‌اند، بنابراین نگرش بازتری دارند.

اما پژوهش دیگری هم در سال ۱۳۹۳ در ایران توسط مرکز ایسپا انجام شده که آن هم نتایج جذاب و شگفت‌انگیزی راجع به نسل زد دارد؛ از جمله اینکه این نسل دیگری‌خواه، ارتباط‌ جو، برابری‌طلب و صلح‌‌جو است، جامعه‌گریز نیست، تفاوت‌ها را می‌پذیرد و با کلیشه‌ها مخالف است و به جای ساختارهای عمودی از ساختارهای افقی طرفداری می‌کند.

نکته قابل تأملی که در این تحقیق عنوان می‌شود، این است که شعار نسل زد «خانواده خوب، زندگی خوب و شغل خوب» است. این تحقیق به این امر هم اذعان می‌کند که نسل زد، یک نسل یکپارچه و یکدست نیست اما ما در علوم‌اجتماعی سعی می‌کنیم با انجام تیپولوژی، افراد را به‌رغم تفاوت‌هایشان، دسته‌بندی کنیم و بنابراین، در این تحقیق، سه دسته از جوانان متمایز شده‌اند؛ یک گروه نسل زد موفقیت‌خواه که ارزش‌های فردی، زندگی بهتر و موفقیت شخصی را دنبال می‌کند. این گروه، بسیار به مهاجرت می‌اندیشند چرا که شرایط زیستن در اینجا را دشوار می‌بینند.

یک تیپ دیگری از نسل زد داریم که خانواده‌گرا و رابطه‌خواه است و خانواده و شبکه دوستان برایش بسیار مهم هستند و تیپ سوم از نسل زد کسانی هستند که جامعه‌گرا و دیگری‌خواه معرفی شده‌اند که ارزش‌های اجتماعی برایشان بسیار اهمیت دارد، همچنین محیط زیست و مسائل سیاسی و اجتماعی برای شان بسیار برجسته است و حاضرند بمانند و بسازند؛ این دسته حتی اگر مهاجرت کنند باز به کشور برمی‌گردند تا کشور و جامعه‌شان را بسازند.

در مجموع این تحقیق‌ها نشان می‌دهد که کلیشه‌هایی که راجع به نسل زد داشته‌ایم و داریم چندان درست نیست و باید در بسیاری از آنها بازنگری کنیم.

دکتر عباس کاظمی
مدیر گروه مطالعات فرهنگی پژوهشگاه مطالعات‌ فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم