۱ + ۱۲ نکته که باید در مورد سیمین دانشور بدانیم

صفیه رجائی - ایران آنلاین: سیمین دانشور نخستین زن داستان نویس ایران است که به صورت حرفه‌ای داستان‌نویسی در زبان فارسی را آغاز و داستان‌هایش جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی یافتند. او توانست با آفریدن کتاب «سووشون»، جایگاه ادبی خود را در تاریخ ادب معاصر ایران تثبیت کند.

نامش سیمین تاج بود، ولی به قول خودش «مرحوم فروزانفر، مرا دوشیزه مشکین شیرازی می‌نامید تا اشارتی باشد به پوست آفتاب‌خورده جنوبی‌ام.» سیمین تاج یا آنطور که ما می‌شناسیمش سیمین دانشور، زنی یکتا در ادبیات ماست.

تولد: سیمین دانشور ۸ اردیبهشت ۱۳۰۰ در شیراز و در خانواده‌ای فرهنگی به دنیا آمد. پدرش، محمدعلی دانشور، پزشک بود و کتابخانه‌ای عظیم و مجهز داشت. مادرش نیز قمرالسلطنه حکمت نام داشت؛ او دخترعموی علی‌اصغر حکمت ـ ادیب، رئیس دانشگاه تهران و بنیان‌گذار کتابخانه ملی ایران بود. مادر نقاش بود و مدیریت هنرستانی دخترانه را برعهده داشت. سیمین دانشور دو خواهر به نام‌های هما و ویکتوریا و سه برادر به نام‌های منوچهر، هوشنگ و خسرو داشت. وقت آزادش را به مطالعه می‌گذراند و معلم سرخانه‌ای داشت که او را به از بر کردن اشعاری مانند شاهنامه‌ی فردوسی، منطق‌الطیر عطار و غزلیات حافظ ترغیب می‌‌کرد.

چاپ اولین اثر: در همان دوران مدرسه در شیراز و زمانی که تنها ۱۶ ساله بود انشایی با نام «زمستان بی‌شباهت به زندگی ما نیست» نوشت. این انشا آن‌قدر به مذاق معلم خوش آمد که ترتیبی داد تا آن را در روزنامه‌ی محلی شیراز منتشر کنند. شاگرد اول کشور شد و دیپلم گرفت و با یک خواهر و یک برادر به تهران آمد، که یکی پزشکی خواند و یکی باستان‌شناسی، سیمین هم در دانشگاه تهران در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی درس خواند. 

ورود به رادیو: سیمین ۲۰ ساله، پس از فوت پدر در رادیو تهران مشغول به کار شد، همکار شاملو و کسمایی بود. هفت سال بعد از رادیو بیرون آمد و به روزنامه ایران رفت، سال ۱۳۲۸ هم دکترای ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران گرفت و رساله‌ای درباره زیبایی‌شناسی ادبیات قرن هفتم نوشت. سال قبلش اولین مجموعه داستان کوتاهش را چاپ کرده بود؛ آتش خاموش. سال بعدش هم با مردی که باری در اتوبوس شیراز کنار دستش نشسته بود و همسفر شده بودند ازدواج کرد، جلال آل احمد. ازدواجی که علیرغم همه مخالفت‌ها ۲۰ سال ادامه داشت، تا روز غروب جلال.

آشنایی با جلال آل احمد: سیمین دانشور و جلال آل‌احمد در اتوبوسی که به سوی تهران می‌رفت با هم آشنا شدند. آن‌ها به‌سرعت دل به یکدیگر باختند و تصمیمشان برای ازدواج قطعی بود، اما مشکلاتی بر سر راهشان وجود داشت. مثلاً خانواده‌ی جلال که سنتی و مذهبی بودند، پذیرای چنین ازدواجی نبودند و پدر جلال حتی در روز ازدواج آن‌ها در سال ۱۳۲۹ نیز حاضر به دیدارشان نشد. هرچند مهمانان دیگری مانند صادق هدایت، صادق چوبک و انور خامه‌ای در عروسی‌شان حضور داشتند. مشکل دیگر فقر و بی‌پولی بود که البته انتخاب هر دوی آن‌ها بود. 

آغاز کار ترجمه: در همین دوران بود که سیمین دانشور شروع به کار ترجمه کرد تا بتوانند خرجشان را دربیاورند. او البته با تسلط و توانایی ترجمه می‌کرد و سرعتش هم بالا بود، تا جایی که کتاب «سرباز شکلاتی» جرج برنارد شاو را در یک روز ترجمه کرد.

ادامه تحصیل در آمریکا: سیمین دانشور که اولین کتابش، «آتش خاموش»، را در سال ۱۳۲۷ منتشر کرده بود، در سال ۱۳۳۱، برای ادامه‌ی تحصیلاتش در رشته‌ی زیبایی‌شناسی در دانشگاه استنفورد، به آمریکا سفر کرد، اما تنها و بدون همسرش. خاطرات این دوران را می‌توان در نامه‌نگاری‌های این دو نفر خواند.

بازگشت به ایران: بعد از پایان تحصیلات، سیمین به ایران بازگشت و شروع به کار تدریس در دانشگاه و مدارس کرد. اما در زندگی‌ شخصی‌ اش با جلال مشکلی وجود داشت: آن‌ها نمی‌توانستند بچه‌دار شوند. برای درمان به اروپا رفتند. آنجا متوجه شدند که مشکل از سوی جلال است. درمان را رها کردند و تصمیم گرفتند با تمام سختی‌ها زندگی را با یکدیگر ادامه دهند. هرچند سیمین دانشور پس از مرگ خواهرش، هما ریاحی، سرپرستی فرزند او، لیلی، را برعهده گرفت و عشقش را نثار او کرد.

درگذشت جلال: سیمین دانشور اهل هیچ حزب سیاسی‌ای نبود. هرچند به واسطه‌ی فعالیت‌های همسرش زیر ذره‌بین بود، خودش نخواست عضو هیچ حزبی شود. سیمین دانشور در سال ۱۳۴۸ کتاب مشهورش، «سووشون»، را منتشر کرد و کمی بعد هم همسرش را از دست داد. او در ابتدای کتاب سووشون، چنین تقدیم‌نامه‌ای نوشته است:

به یاد دوست 

که جلال زندگی‌ام بود و در سوگش

به سووشون نشسته‌ام.

درگذشت: سیمین دانشور پس از یک دوره بیماری آنفلوآنزا، عصر روز ۱۸ اسفند ۱۳۹۰ برابر با ۸ مارس ۲۰۱۲ در ۹۰ سالگی در خانه‌اش در شهر تهران درگذشت. مزار او در بهشت‌ زهرای تهران در قطعه‌ی هنرمندان قرار دارد.

مجموعه داستان‌ها: آتش خاموش، اردیبهشت ۱۳۲۷، شهری چون بهشت، دی ۱۳۴۰، به کی سلام کنم؟، خرداد ۱۳۵۹، از پرنده‌های مهاجر بپرس، ۱۳۷۶.

رمان‌ها: سَووشون معروف‌ترین اثر دانشور در تیر ۱۳۴۸، جزیرهٔ سرگردانی، ۱۳۷۲، ساربانْ سرگردان، ۱۳۸۰، کوه سرگردان.

ترجمه‌ها: سرباز شکلاتی، نوشتهٔ برنارد شاو، ۱۳۲۸، دشمنان، نوشتهٔ آنتون چخوف، ۱۳۲۸، بنال وطن، نوشتهٔ آلن پیتون، ۱۳۵۱، داغ ننگ، نوشتهٔ ناتانیل هاثورن، باغ آلبالو نوشتهٔ آنتوان چخوف، ۱۳۸۱، ماه عسل آفتابی (مجموعه داستان)، نوشتهٔ ریونوسوکه آکوتاگاوا و... .

آثار غیرداستانی: غروب جلال، انتشارات رواق، ۱۳۶۰، شاهکارهای فرش ایران، راهنمای صنایع ایران، ذن بودیسم.