مطالعات تطبیقی و چالش‌های امروز ایران
سیدطه‌حسین مدنی،رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در یادداشتی نوشت: ایران امروز با مشکلات متعددی در بخش‌های اقتصادی بویژه در بخش مسکن و انرژی و ناترازی شدید در این زمینه مواجه است. اگرچه این مشکلات مختص کشور ما نیست و در بسیاری از کشورهای دیگر وجود داشته و دارد؛ اما نکته مهم اینجاست که برخی کشورها با بهره‌گیری از تجربه‌های دیگران، مشکلات خود را در این بخش‌ها حل کرده‌اند. الگویی که ما نیز شدیداً به آن نیازمندیم و باید آن را در مطالعات تطبیقی جست‌و‌جو کنیم.
ایران آنلاین: کاهش نرخ بیکاری کره جنوبی با استفاده از تجربیات آلمان در راه‌اندازی مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، الهام‌گیری بریتانیا از دانمارک برای بهبود خدمات عمومی، الگوبرداری آلمان از تجربیات نروژ برای ذخیره انرژی، استفاده کانادا از تجربیات سوئیس در مبارزه با مواد مخدر، بهبود مدیریت سالمندی ژاپن با استفاده از تجربیات سوئد و بهره‌گیری شیلی از تجربیات فنلاند برای اصلاح نظام بازنشستگی، از نمونه‌های جهانی مطالعات تطبیقی و استفاده کشورها از تجارب یکدیگر است.
مطالعات تطبیقی چطور کار می‌کند؟
پس از این مقدمه به ترسیم فضای حاکم بر مطالعات تطبیقی و نوع کارکرد آن می‌پردازیم. این مقوله در ادبیات حکمرانی، عناصری چون مطالعه، آینده‌پژوهی و تطبیق با شرایط داخلی را در کنار هم قرار می‌دهد تا برای حل یک مسأله مشابه با کشوری دیگر به یک سناریوی مرجح و اجرایی برسد.
به بیان دقیق‌تر در مطالعات تطبیقی ابتدا با مطالعات دقیق حول چالش مورد نظر، راهکارهای کشورهای خارجی برای آن چالش احصا می‌شود. سپس در مرحله تطبیق، براساس رویکردی که آن را STEEPV می‌نامند، تفاوت‌های اجتماعی، فناوری، اقتصادی، محیط زیست، سیاسی و ارزش‌های کشورهای مورد بررسی هم در نظر گرفته می‌شود تا راهکارهای مغایر با شرایط داخلی حذف و نزدیک‌ترین راهکار انتخاب شود. در این میان، آینده‌پژوهی برای کاهش ریسک عملیاتی در گذر زمان هم اهمیت بسیار بالایی دارد و براساس آن در نهایت یک سناریوی مرجع تدوین می‌شود.
اهمیت تنوع‌بخشی به تولید برق
ناترازی انرژی یکی از موضوعات بسیار مهم این روزهای کشور است که دولت در کنار تمام تلاش‌های خود در رفع آن، باید به مطالعات تطبیقی در این بخش هم نگاه ویژه‌ای داشته باشد. از آنجایی که ایران تصمیم گرفته با سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری در برق تجدیدپذیر، مشکل ناترازی حدوداً ۲۴ هزار مگاواتی را حل کند، بی‌توجهی به مطالعات تطبیقی در این حوزه و عدم بهره‌گیری از تجربیات دیگر کشورها ممکن است به هدررفت میلیاردها دلار سرمایه و از دست رفتن زمان طلایی برای جبران ناترازی منجر شود.
تجربه اروپا به خصوص کشور اسپانیا، از جمله تجربیات ارزشمندی است که در این حوزه باید به آن توجه کرد. این کشور چند سال پیش به طور ناگهانی تصمیم به تمرکز زیاد بر برق خورشیدی گرفت. این تمرکز در آن زمان بدون لحاظ کردن ساختار درست توسعه نیروگاه‌ها، زیرساخت‌های انتقال، ادغام برق تولیدی نیروگاه‌ها در شبکه سراسری و از همه مهم‌تر در نظر نگرفتن ذخیره‌سازها صورت گرفت و اخیراً با عمیق‌تر شدن چالش‌های آن، به آتش‌سوزی‌های متعدد و قطع برق منجر شد. مطالعه تطبیقی این تجربیات در کنار تجربه آلمان در توسعه برق خورشیدی و دانش ذخیره‌سازها برای ما ضرورت بسیار زیادی دارد.
جدا از چالش‌های توسعه برق تجدیدپذیر، ما باید در اصل موضوع جبران ناترازی با تکیه زیاد به برق خورشیدی هم دقت نظر لازم را داشته باشیم. به طور کلی، توسعه نامتوازن یک روش خاص تولید برق و عدم تنوع‌بخشی به منابع تولید، یک چالش اساسی است. مشکلات فرانسه در وابستگی به برق هسته‌ای مبتنی بر اورانیوم وارداتی از آفریقا بعد از کودتا در یکی از کشورهای مبدأ یا چالش‌های وابستگی بخش برق آلمان به گاز وارداتی از روسیه بعد از جنگ اوکراین از نمونه‌های این توسعه نامتوازن و مشکلات ناشی از آن است که برای ما درس‌های آموزنده‌ای دارد.
در این خصوص، توجه به تجربه کشورهایی چون چین و آمریکا در تنوع‌بخشی به منابع تولید برق و تکیه نکردن بر یک بخش خاص، در چهارچوب مطالعات تطبیقی حوزه انرژی می‌تواند راهگشا باشد. شاید باورش سخت باشد اما آمریکا همچنان ۲۰ درصد برق خود را با زغال‌سنگ تأمین می‌کند. این سوخت در چین هم جایگاه ویژه‌ای دارد.
مطالعات تطبیقی و مشکل مسکن
ما در بخش مسکن هم با ناترازی حدوداً هفت میلیون واحدی مواجه هستیم که در صورت ادامه روند موجود، این ناترازی ممکن است به ۱۲ میلیون واحد برسد. همان‌طور که گفته شد مشکل مسکن فقط خاص کشور ما نیست و کشورهای دیگر هم با آن درگیر بوده و هستند و برای حل آن راهکار ارائه کرده‌اند.
از جمله این تجربیات جهانی، می‌توان به طور کوتاه به اقدامات فرانسه برای کاهش قیمت، نوسازی و جلوگیری از هدررفت انرژی در خانه‌ها با افزایش ساخت مسکن اجتماعی، برنامه‌ریزی برای نوسازی شهری و ارائه مشوق برای بازسازی بخش‌های مربوط به انرژی در ساختمان‌های فرسوده اشاره کرد. کشور سوئد هم برای کمک به مستأجران، سیاست ساخت مسکن اجاره‌ای را در پیش گرفته است. دانمارک هم برای مقابله با چالش افزایش قیمت اجاره و کمبود مسکن، تلاش کرده با افزایش تعداد مسکن‌های اجتماعی و کاهش هزینه‌های ساخت‌وساز، این مشکل را کاهش دهد.
کشورهای اروپایی در بخش مسکن، به جذب سرمایه‌های خرد با ایجاد پلتفرم‌های جمع‌سپاری مالی یا تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) توجه ویژه‌ای داشته‌اند.«Habitat Participative»، Crowdestate و FundedByMe از جمله این پلتفرم‌های فعال در اتحادیه اروپا هستند.
مطالعات تطبیقی براساس رویکرد STEEPV در حوزه مسکن می‌تواند راهکارهای مهمی برای حل چالش تأمین مالی و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا ارائه کند.
ضرورت راه‌اندازی مرکز مطالعات تطبیقی
اگرچه ممکن است طی این سال‌ها برخی نهادها به فراخور موضوع و چالش‌های خود، در زمینه مطالعات تطبیقی اقداماتی پراکنده انجام داده باشند ولی کشور ما با توجه به عمق چالش‌های اقتصادی، به توسعه سیستمی و پیوسته مطالعات تطبیقی نیاز دارد. بر مبنای همین نیاز، پیشنهاد می‌شود یک مرکز مجزا ذیل نهاد ریاست‌جمهوری و با مشارکت وزارت امور خارجه در چهارچوب نهاد ریاست‌جمهوری راه‌اندازی شود. وزارت امور خارجه با برخورداری از نمایندگی در اکثر کشورهای جهان، می‌تواند نقش بسیار مهمی در این مرکز مطالعاتی ایفا کند.
انتهای پیام/