ریاضی و جامعه
متاسفانه اغلب مسائلی که امروز در کشور با آن‌ها مواجه هستیم به وضعیت بحرانی رسیده‌اند: برق، گاز، آب، دلار، مسکن، اشتغال، تحریم و ... هر کسی می‌تواند یکی از اینها را روی میز بگذارد و درباره متغیرهای مستقل آن‌ها بیاندیشد و شیوه تاثیر آن‌ها را بررسی کند.
یوسف پزشکیان: به یک مقدمه ریاضی احتیاج دارم تا بتوانم بگویم که مسائل کشور پیچیده هستند و ساده‌سازی آن‌ها خطرناک است. بعد وضعیت آب و مساله تحریم‌ها را به عنوان مثال طرح می‌کنم.
متغیر مستقل و متغیر وابسته
فرض کنید یک توپ را از بالای یک ساختمان ۱۰ طبقه رها می‌کنیم تا سقوط کند. همزمان یک کرنومتر را فشار می‌دهیم تا زمان را ثبت کند. یک دوربین پرسرعت هم در مقابل ساختمان تعبیه می‌کنیم تا نشان دهد توپ در هر لحظه کجاست. سرعت این توپ بیشتر و بیشتر می‌شود تا به زمین برسد. زمان در اینجا یک متغیر مستقل است. یعنی اولا تغییر می‌کند، ثانیا تغییر آن به عامل دیگری بستگی ندارد (متغیر یا کمیت دیگری آن را تغییر نمی‌دهد). سرعت توپ یک تابع است یعنی مقدار آن از زمان تبعیت می‌کند با زمان تغییر می‌کند. به آن متغیر وابسته نیز می‌گویند. یعنی مقدار آن وابسته به یک متغیر دیگر (اینجا زمان) است.
توابع چند متغیره
در ریاضی و فیزیک گاهی با «توابع چند متغیره» مواجه می‌شویم. یعنی یک کمیت یا متغیر وابسته داریم (همان تابع) که مقدار آن به چندین کمیت (متغیر مستقل) وابسته است. مثلا فشار گاز داخل یک ظرف، یک تابع دو متغیره است؛ همزمان به حجم و دمای ظرف بستگی دارد.
مسائل بغرنج و پیچیده
اگر تعداد متغیرهای یک تابع زیاد شود و ارتباط آن‌ها از یک فرمول ساده تبعیت نکند، ما با مسائل بغرنج و پیچیده مواجه خواهیم شد. در دنیای واقعی اغلب مسائل از جنس توابع چند متغیره هستند و البته مسائل بغرنج و پیچیده می‌شوند.
مسائل بحرانی کشور
متاسفانه اغلب مسائلی که امروز در کشور با آن‌ها مواجه هستیم به وضعیت بحرانی رسیده‌اند: برق، گاز، آب، دلار، مسکن، اشتغال، تحریم و ...! هر کسی می‌تواند یکی از اینها را روی میز بگذارد و درباره متغیرهای مستقل آن‌ها بیاندیشد و شیوه تاثیر آن‌ها را بررسی کند. این کار باعث عمیق‌تر شدن و واقع‌نگر تر شدن نگاه ما به مسائل کشور می‌شود.
حالا برای نمونه مساله آب و تحریم‌ها را با هم مرور می‌کنیم و برخی از متغیرهای آن‌ها را نام می‌بریم.
بحران آب تابع متغیرهای زیادی است: کسری بودجه، اشتغال کشاورزان، دانش و فناوری آبیاری، ذینفعان پروژه‌های مرتبط با آب، تحریم، قیمت آب، فرهنگ مصرف و ... و اینگونه نیست که فقط با پرداختن به یکی از این متغیرها بتوان مشکل آب را در کشور حل کرد.
تحریم هم تابع متغیرهای زیادی است. سیاست کلان اسرائیل برای آینده منطقه، اقدامات آمریکا، اقدامات روسیه، اقدامات چین، اقدامات کشورهای حاشیه خلیج فارس، اقدامات کشورهای اروپایی، وضعیت انسجام داخلی در کشور، کنشگری منافقان و سلطنت طلبان در خارج از کشور، موضع‌گیری سیاست‌مداران داخلی، قدرت نظامی و موشکی ایران و ....
با دو نکته تکمیلی یادداشت را تکمیل می‌کنیم:
نکته اول:
تلاش برای تقلیل یک مساله پیچیده به یک مساله ساده، دو تا علت می‌تواند داشته باشد:
۱- نداشتن علم و دانش کافی درباره موضوع
۲- پروژه برای فشار آوردن و تحت تاثیر قرار دادن تصمیمات سیاست‌مداران
نکته دوم:
گاهی بعضی متغیرها در یک تابع چند متغیره، خودشان تابع هستید و به متغیر (یا متغیرهای) دیگری وابسته اند. توجه کسانی را که ریاضی بلدند به روابط زیر جلب می‌کنم.
y = f(x۱, x۲)
x۱= sin(x۴) »» y= f(x۴, x۲) or
x۱= sqrt(x۲) »» y = f(x۲) or
x۲= g(x۳, x۴) »» y = f(x۱, x۳, x۴)
بنابراین گاهی ما باید روابط را ساده سازی کنیم و متغیرهای مستقل واقعی را پیدا کنیم (به این کار در بهره‌وری می‌گویند یافتن علل ریشه‌ای RCA که روش‌های گوناگونی دارد).
ایران آنلاینانتهای پیام/