ظهور و گسترش اسلام

گروه جهان: نویسنده کتاب تاریخ خاورمیانه مدرن می‌گوید: حضرت محمد(ص) نه تنها ساختارهای اقتصادی و اجتماعی قریش را به چالش کشید، بلکه مراسم مذهبی‌ای که مکه را مرکز زیارت و تجارت کرده بود، نقد کرد. با افزایش تهدیدها و فشارهای جسمی، پیامبر و یارانش به جست‌و‌جوی پناهگاهی امن‌تر پرداختند.

خبر پذیرش مسلمانان توسط مدینه، شهری پرآب و حاصلخیز حدود دویست مایل شمال مکه، فرصت تازه‌ای بود. مدینه که سال‌ها با نزاع‌های قبیله‌ای درگیر بود، با حضور حضرت محمد(ص) توانست به مرکز اجتماع و وحدت نوپای مسلمانان بدل شود. پیامبر به عنوان میانجی مورد اعتماد، وعده حمایت از مهاجران را داد و اهالی مدینه متعهد شدند آنها را تحت حمایت خود قرار دهند.

در سال ۶۲۲ میلادی، این کوچ تاریخی و پرمعنا – هجرت - آغاز شد؛ رویدادی که نقطه عطف تاریخ اسلام شد و سرآغاز تقویم هجری گشت.

در طول 10 سال اقامت در مدینه، مقام حضرت محمد(ص) به شکل چشمگیری ارتقا یافت. از پیامبری با پیروان اندک و تحقیر شده، به رهبری مقتدر تبدیل شد که نه تنها ریاست یک دولت نوپا را برعهده داشت، بلکه چهره‌ای برجسته در سراسر عربستان شد.

این موفقیت محصول ترکیبی از جنگ، دیپلماسی و تبلیغ بود. با جلب حمایت بزرگان و شخصیت‌های تأثیرگذار مدینه، قدرت حضرت محمد(ص) تثبیت و تدابیری علیه گروه‌هایی که مشروعیت پیامبری ایشان را نپذیرفته بودند، اتخاذ شد؛ از جمله برخی قبایل یهودی که پس از اخراج از مدینه، اموالشان میان مهاجران مسلمان تقسیم شد. در حالی که حضرت محمد(ص) موقعیت خود را در مدینه تحکیم می‌کرد، برنامه‌های گسترده‌ای برای ادغام مکه در جامعه نوپای اسلامی داشت.

کمتر از یک سال پس از هجرت، فرمان اولین حمله به کاروان‌های مکی صادر شد. این اولین حمله بود که در یکی از ماه‌های مقدس رخ داد؛ زمانی که طبق سنت‌های دیرین، جنگ و خصومت‌ها تعلیق می‌شد. این اقدام برای بسیاری از مسلمانان مدینه که به سنت‌ها احترام می‌گذاشتند، دشوار و ناراحت‌کننده بود؛ لیکن وحی الهی، جنگ علیه کافران را مقدس خواند و همه شرکت‌کنندگان در این راه را شایسته پاداشی ویژه دانست.

مکی‌ها در واکنش به این حملات، چندین لشکرکشی به سمت مدینه ترتیب دادند، اما هر بار نیروهای مسلمان، هرچند کمتر، توانستند با تدبیر و ایستادگی در برابر دشمن مقاومت کنند و گاه پیروزی‌های محدود به دست آورند. حضرت محمد(ص) در این نبردها به‌عنوان استراتژیستی نوآور ظاهر شد و موفقیت‌هایش اعتبار او را در میان قبایل همجوار افزایش داد.

بسیاری از قبایل، نه لزوماً به دلیل باور قلبی به اسلام، بلکه به سبب پیوند با نیروهای پیروز و بهره‌مندی از غنایم جنگی، بیعت خود را با او اعلام کردند. رشد توان نظامی پیامبر و اتحادهای هوشمندانه‌اش، او را قادر ساخت تا تجارت مکه را به‌شدت مختل کند.