تبیین عقلانیت توحیدی

سیدمصطفی حسینی نیشابوری - رئیس مرکز بین‌المللی قرآن و تبلیغ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی:  کتاب «مکتب تشیع به روایت علامه جوادی آملی» از جمله آثاری است که نه تنها در مقام «معرفی مکتب اهل‌بیت(ع)» بلکه در جایگاه «بازنمایی فلسفه وحیانی انسان و جامعه» اهمیت مضاعفی دارد.

این اثر تلاشی است برای ارائه تصویری علمی، روشن و در عین حال معنوی از مکتب شیعه، به زبان استدلالی، قابل فهم و جهان‌شمول؛ آن‌گونه که بتواند تشنه‌کامان حقیقت در جهان امروز را با عمق عقیده شیعی، به مثابه عقلانیت وحیانی، آشنا سازد. در این کتاب، آیت‌الله جوادی آملی با ترکیب نگاه فلسفی، تفسیری و انسان‌شناختی خود، جایگاه شیعه را از دل قرآن و سنت پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) تبیین می‌کند. اثر حاضر فراتر از معرفی تاریخی یا کلامی صرف است و در واقع، «بیان هندسه عقلانی و وجودی تشیع» را در دستور کار دارد. به همین دلیل، انتشار آن نه صرفاً فعالیتی تبیینی، بلکه حرکتی در مسیر تحقق گفتمان تمدنی «عقلانیت توحیدی» در جهان معاصر محسوب می‌شود.
 
تبیین وحیانی اندیشه اسلام ناب در مواجهه با شبهات مدرن

یکی از مهم‌ترین کارکردهای این کتاب، پاسخگویی به پرسش‌های بنیادین انسان معاصر درباره دین است. در جهانی که مکاتب مادی‌گرایانه و پوزیتیویستی بر علوم انسانی سایه افکنده‌اند، نیاز به یک نظام فکری منسجم و در عین حال مبتنی بر وحی احساس می‌شود. علامه جوادی آملی در این اثر، تشیع را نه یک مجموعه اعتقادی منجمد، بلکه یک نظام معرفتی پویا معرفی می‌کند که ریشه در مبانی هستی‌شناسی قرآن دارد.

ایشان در تبیین جایگاه شیعه، از مفاهیمی چون «فطرت»، «عقل فعال» و «تجرد نفس» بهره می‌برد تا نشان دهد چگونه می‌توان به معرفت یقینی دست یافت. به عنوان مثال، در بحث توحید، ایشان نظریه وحدت وجود و کثرت ظهور را با زبان فلسفی تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که تشیع در اوج این وحدت‌گرایی قرار دارد.

این رویکرد، برخلاف بسیاری از رویکردهای کلامی سنتی، از سطح ظواهر اعتقادی فراتر رفته و به لایه‌های عمیق فلسفی و عرفانی دین وارد می‌شود.
 
نسبت کتاب با اثر علامه طباطبایی

می‌توان این اثر را گامی تکامل‌یافته در ادامه مسیر معرفتی علامه طباطبایی(ره) دانست. همان‌گونه که علامه در «شیعه در اسلام» کوشید تا سیمای اصیل تشیع را به زبانی علمی و جهانی تبیین کند، آیت‌الله جوادی آملی نیز در این کتاب همان هدف را با زبانی امروزی و عمیق‌ پی گرفته است. اگر کتاب علامه طباطبایی بیانگر «عقل فلسفی شیعه» بود، کتاب جوادی آملی «عقل وحیانی و سلوکی» شیعه را تبیین می‌کند. در نگاه استاد، معرفت شیعی نه فقط محصول تفکر فلسفی بلکه نتیجه تعبد عقلانی در برابر وحی است. از این‌رو، می‌توان گفت کتاب «مکتب تشیع به روایت علامه جوادی آملی» در حقیقت شرح و بسط رویکردی است که ریشه در حکمت متعالیه دارد و از بستر تفسیری به افق تمدنی گسترش یافته است. این اثر تداوم طبیعی خط فکری‌ای است که از علامه طباطبایی آغاز شد و اکنون در اندیشه حکمی جوادی آملی به بلوغ رسیده است.
 
تمایزات کلیدی با «شیعه در اسلام» علامه طباطبایی

در حالی که «شیعه در اسلام» بیشتر بر جنبه‌های تاریخی، فقهی و کلامی متمایزکننده تشیع تمرکز داشت، کتاب آیت‌الله جوادی آملی بر پایه‌های بنیادین هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی تشیع تأکید می‌ورزد. علامه طباطبایی بر ضرورت پیوند دین با زندگی مدرن تأکید داشت، اما علامه جوادی آملی این پیوند را از طریق مبانی عقلی و فلسفی که در قرآن مستتر است، اثبات می‌کند. به نظر می‌رسد تبیین مبانی اعتقادی و عملکردی شیعه در برابر جهان مدرن و ریشه‌یابی مبانی هستی‌شناختی و عقلانی تشیع در آموزه‌های قرآن و سنت، با محوریت حکمت و عرفان عملی از نکات برجسته این اثرفاخر است.
 
معرفی ساختار و محتوای کتاب

این کتاب ساختاری تحلیلی و نظام‌مند دارد و به گونه‌ای سامان یافته که هم خواننده عام بین‌المللی و هم مخاطب متخصص دانشگاهی را اقناع می‌کند. در قالب هفت فصل اصلی و بخش‌های ضمیمه، مؤلف به مباحث بنیادین توحید، صفات الهی، نبوت، امامت، معاد، اخلاق، عرفان و حکومت اسلامی می‌پردازد. در هر فصل تلاش شده است تا میان عقل و ایمان، و میان معرفت نظری و سلوک عملی پیوندی درونی برقرار شود.
 
ضرورت ترجمه و ترویج جهانی

ترجمه و نشر این اثر به زبان‌های مختلف، بویژه در جهان اسلام، ضرورتی حیاتی در دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. در جهانی که گاهی مکتب اهل‌بیت(ع) گاه به صورت ناقص یا مغرضانه معرفی می‌شود، چنین کتابی می‌تواند تجلی عقلانیت، رحمت و معنویت اسلامی باشد. کتاب با استدلال منطقی، زبان اخلاقی و نثر فاخر خود مرجعی مطمئن برای شناخت علمی و واقعی از شیعه است.
 
بسترهای ترویج بین‌المللی

ساختار مستدل و زبان فلسفی کتاب، آن را برای اساتید و دانشجویان مطالعات اسلامی در غرب و شرق جذاب می‌سازد. این کتاب می‌تواند به عنوان متنی مرجع در کرسی‌های مطالعات اسلامی معرفی شود. این اثر می‌تواند ابهامات و شبهات پیرامون شیعه را برطرف کرده و زمینه وحدت بیشتر را فراهم آورد. تأکید استاد بر اشتراکات قرآنی و نبوی، این امکان را می‌دهد که اختلافات کلامی به حاشیه رفته و محوریت توحید و عدل برجسته شود.

با ترجمه این اثر به زبان‌های گوناگون، فرصت بی‌بدیلی برای گسترش گفت‌وگو میان نخبگان فکری مسلمانان و غیرمسلمانان فراهم می‌شود. این پروژه فرهنگی نه تنها مأموریتی علمی بلکه وظیفه‌ای معرفتی است برای رساندن پیام عقلانیت و عدالت شیعی به جهان. همان‌گونه که علامه طباطبایی با همکاری متفکرانی چون هانری کربن راه گفت‌وگوی فلسفی اسلام و غرب را گشود، استمرار آن مسیر اکنون بر دوش شاگرد ممتاز او، آیت‌الله جوادی آملی، قرار گرفته است.

مکتب تشیع

به روایت علامه جوادی آملی

 به کوشش پژوهشگاه علوم وحیانى معارج
 انتشارات: مرکز بین المللی نشر اِسراء
 تعداد صفحات: ۵۴۴ صفحه
 قیمت: ۵۲۵۰۰۰ تومان