معرفی جهانی غنای تفکر شیعی

 مهدی خیاط‌زاده - استادیار گروه حکمت عملی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران: این اثر که در پاسخ به درخواست دانشمندان غربی برای شناخت اصیل مذهب تشیع نگاشته شده، اکنون به زبان‌های متعددی ترجمه و در سراسر جهان منتشر شده است.

ساختار و محتوای کتاب

«شیعه در اسلام» مشتمل بر سه بخش اصلی است:
۱. کیفیت پیدایش شیعه و انشعابات آن: در این بخش، کیفیت پیدایش شیعه و تاریخ آن تا قرن چهاردهم هجری و انشعابات مهم آن مانند زیدیه، اسماعیلیه، نزاریه، مستعلیه، دروزیه، مقنعه و شیعه دوازده امامی بررسی شده است.
۲. تفکر مذهبی شیعه: علامه طباطبایی در این بخش، عقل‌گرایی را از امتیازات بارز شیعه برشمرده و افرادی همچون شیخ کلینی، علامه حلی، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ مرتضی انصاری و صدرالمتألهین شیرازی را از نوابغ شیعه دانسته که هر کدام خدمات شایان توجه و بی‌بدیلی به عالم علم مبذول داشته‌اند. همچنین، سه راه نقلی، عقلی و کشف و شهود به عنوان روش‌های تفکر مذهبی تحلیل شده‌اند.
۳. اعتقادات شیعه دوازده امامی: این بخش به چهار موضوع کلیدی خداشناسی، نبوت، معاد و امامت می‌پردازد. بخش خداشناسی درباره ضرورت خدا، توحید، صفات خداوند و معنای صفات و افعال خداوند است. در بخش نبوت نیز از نوبت عام و خاص، ضرورت رسالت، وحی و عصمت بحث شده است. بخش معاد درباره ترکیب انسان از روح و جسم، حقیقت روح، مرگ، برزخ و قیامت است. بخش امام‌شناسی نیز پیرامون معنای امام، مهدویت و تاریخ اجمالی از زندگی دوازده امام است.

پیشینه نگارش و انگیزه تألیف
این کتاب در سال ۱۳۴۵ شمسی و به درخواست جمعی از دانشمندان غربی همچون پروفسور کنث مورگان، دانشمند آمریکایی و استاد دانشگاه کولگیت و با پیگیری دکتر سیدحسین نصر، استاد دانشگاه جورج واشنگتن و از شاگردان علامه طباطبایی، نگاشته شد.
سید حسین نصر درباره نگارش این کتاب می‌گوید: «این استاد [پروفسور کنث مورگان] - که شهرت او در جهان اسلامى بیشتر به علت تنظیم کتاب «اسلام صراط مستقیم‌» است...- چندین سال پیش مرکزى در دانشگاه «کولگیت» جهت اجتماع نمایندگان اصیل ادیان جهانى تأسیس کرد و خود اکنون ریاست آن‌را عهده‌دار است و گروهى دانشجوى برجسته را در تاریخ ادیان راهنمایى مى‌کند. هشت سال پیش در مراجعه‌ای که از این مرکز داشتم، سخن از کمبود کتب اصیل درباره تشیع به میان آمد. ایشان دو سال بعد در تابستان ۱۹۶۴ م به ایران آمد.

در آن ایام، این‌جانب افتخار تلمذ در محضر استاد ارجمند علامه سید محمد حسین طباطبایى را داشت و هفته‌اى چند بار به «درکه» به خانه تابستانى ایشان مشرف بودم. روزى به اتفاق آقاى مورگان خدمت علامه طباطبایى رسیدیم. از اولین لحظه، حضور معنوى و روحانیت علامه طباطبایى پروفسور مورگان را شیفته خود ساخت و استاد آمریکایى فوراً احساس کرد که در حضور شخصى قرار گرفته است که علم و حکمت را از مرحله فکر به مقام عمل رسانیده و آنچه مى‌گوید چشیده و پیموده است.

در کوچه‌هاى تنگ و خاکى و درعین حال پر لطف «درکه» در مراجعت از محضر استاد فوراً طرح نگارش یک سلسه کتاب درباره شیعه براى مردم مغرب زمین توسط علامه طباطبایى و با همکارى اینجانب مطرح و چندى بعد برنامه کار پى‌ریزى شد و استاد بزرگوار در عرض سه سال بعد دو اثر پرارزش نگاشتند: یکى کتاب فعلى و دیگرى «قرآن از نظر شیعه‌» است که با این عمل، خدمت بزرگى بر خدمات فراوان خود به علم و دانش اسلامى افزودند.» بعد از این ملاقات، علامه طباطبایی در طول سه سال، دو کتاب «شیعه در اسلام» و «قرآن از نظر شیعه» را برای معرفی تشیع به غربیان تألیف کرد.
 
نسخه‌ها و ترجمه‌ها

نسخه اصلی دست‌نویس این کتاب در سال ۱۳۹۸ شمسی توسط دکتر سیدحسین نصر به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اهدا شد. این اثر ابتدا در سال ۱۳۴۵ شمسی توسط دکتر نصر به انگلیسی ترجمه و همراه با مقدمه او در لندن و آلبانی منتشر شد. سپس متن فارسی آن در سال ۱۳۴۸ توسط شرکت سهامی انتشار تهران به چاپ رسید. کتاب «شیعه در اسلام» تاکنون توسط ناشران متعددی همچون غدیر، بوستان کتاب، دانشگاه علامه طباطبایی و مرکز بررسی‌های اسلامی تجدید چاپ شده است. همچنین ترجمه‌های متعددی از این اثر به زبان‌های عربی، آلمانی، ژاپنی، هندی، ایتالیایی، روسی، فرانسوی، بنگالی، تاجیکی، تایلندی، ترکی، چینی و لهستانی منتشر شده است.

 جایگاه جهانی

کتاب «شیعه در اسلام» همواره به عنوان مرجعی معتبر برای محققان و علاقه‌مندان به شناخت تشیع اصیل مورد توجه قرار گرفته است. این اثر، گواهی است بر تلاش‌های علامه طباطبایی برای معرفی عمق و غنای تفکر شیعی به جهانیان.