دانشکده طب ایرانی؛ مرکز علمی برای صیانت از میراث معنوی پزشکی؛
ایران، سرزمین گل محمدی
میراث معنوی ایران، شامل آیین‌ها، سنت‌ها و هنرهای کهن، گنجینه‌ای بی‌بدیل است که هویت فرهنگی ملت را زنده نگه می‌دارد و انتقال آن به نسل‌های آینده وظیفه‌ای ملی و جهانی محسوب می‌شود.
مرجان قندی - گروه گزارش: ثبت جهانی «آیین‌های فرهنگی مربوط به گل رز طائف» از سوی عربستان در نوزدهمین جلسه کمیته بین‌دولتی میراث ناملموس یونسکو در پاراگوئه، به دلیل شباهت فراوان با آیین گلاب‌گیری کاشان، موجی از واکنش‌ها و تأکید بر ضرورت ارائه پرونده مستقل ایران برای ثبت جهانی این میراث فرهنگی را برانگیخته است.
همایش «ایران، سرزمین گل محمدی» اخیراً به همت موزه گل محمدی ایران و همکاری دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد. در این همایش، فعالان این حوزه، گل محمدی را گل ملی ایران با پیشینه‌ای چندین هزار ساله معرفی و بر ضرورت ثبت جهانی این میراث به نام ایران تأکید کردند.
رئیس دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأکید بر اهمیت گیاهان دارویی در جهان و ایران می‌گوید:«کشور ما با تنوع اقلیمی و جغرافیایی، بیش از هشت هزار گونه گیاهی بومی دارد که حدود دو هزارو‌سیصد نوع آن به‌عنوان داروی گیاهی شناخته می‌شود. در این میان زعفران و گل محمدی از جمله این گیاهان هستند که در بازار جهانی جایگاه ویژه‌ای دارند.»
دکتر محمدحسین آیتی با اشاره به پتانسیل‌های اقتصادی و اجتماعی گیاهان دارویی توضیح می‌دهد:«صنایع تبدیلی در این حوزه می‌توانند نقش مهمی در اشتغالزایی و توسعه روستایی ایفا کنند. به عنوان مثال هر هکتار کشت گل محمدی قادر است حداقل چهار تا پنج نفر را به طور مستقیم در چرخه اشتغال فعال کند. همچنین ارزش افزوده این محصول با فرآوری و تولید اسانس‌های خالص، تا هزار برابر افزایش می‌یابد.»
به گفته آیتی، گل محمدی علاوه بر ظرفیت اقتصادی، در حوزه توسعه پایدار و مسائل زیست‌محیطی هم اهمیت دارد. او می‌گوید: «این گیاه به دلیل نیاز آبی کمتر نسبت به بسیاری از محصولات کشاورزی، می‌تواند در کاهش بحران کم‌آبی و مدیریت منابع طبیعی کشور نقش‌آفرین باشد.» او با اشاره به موانع موجود در مسیر توسعه گیاهان دارویی توضیح می‌دهد:«نبود راهبرد ملی، ضعف در برندینگ، عدم هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف و نبود برنامه‌های بلندمدت، از مهم‌ترین مشکلات این حوزه است. برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های گیاهان دارویی نیازمند سیاست‌گذاری منسجم و برنامه‌ریزی استراتژیک هستیم. موفقیت چین در صادرات داروهای گیاهی، نتیجه وجود یک مکتب طب سنتی مشخص و تنوع وسیع گیاهی است؛ دو عاملی که ایران هم از آن برخوردار است. اگر این ظرفیت‌ها به درستی مدیریت شوند، می‌توانیم جایگاه جهانی شایسته‌ای در این زمینه به دست آوریم.»
گل سرخ نماد تمدن و میراث فرهنگی
گل سرخ نمادی از تمدن و فرهنگ محسوب می‌شود که از دیرباز در متون باستانی و پزشکی ایران از آن استفاده می‌شده است. کشورهای اطراف با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های مدرن در حال ساختن هویت‌های ملی بر پایه میراث فرهنگی خود هستند، در حالی که ما به دلیل غفلت، در حال از دست دادن این میراث ارزشمند هستیم. عضو هیأت علمی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز با بیان این مطلب بر جایگاه گل سرخ در تاریخ پزشکی و فرهنگ ایران تأکید می‌کند و می‌گوید: «گل سرخ می‌تواند به‌عنوان نماد هویتی و تمدنی ایران مطرح شود، همان‌طور که در نقش رستم و سنگ‌نگاره‌های تاریخی دیده می‌شود. در باورهای تاریخی، گل سرخ در کنار نمادهایی چون آناهیتا جایگاه ویژه‌ای داشته است.»
دکتر آرمان زرگران با اشاره به متون باستانی مانند آثار ابوریحان بیرونی، کتاب قانون و الحاوی، توضیح می‌دهد:«این منابع به تفصیل درباره مزاج‌ها، خواص درمانی و روش‌های برداشت گل سرخ پرداخته‌اند. ابوریحان بیرونی بهترین گل سرخ را نوع خوزستانی می‌داند و به ویژگی‌هایی از جمله رنگ، عطر و کاربردهای آن در تولید گلاب و روغن اشاره کرده است.»
او با این هشدار که اگر ایران نتواند به طور فعال در عرصه بین‌المللی حضور یابد و میراث فرهنگی خود را معرفی کند ممکن است این نمادها به تدریج به نام کشورهای دیگر ثبت شوند، می‌گوید:«ضرورت دارد با بهره‌گیری از دیپلماسی فرهنگی و همکاری‌های علمی، جایگاه گل سرخ و دیگر نمادهای فرهنگی ایران در سطح جهانی تثبیت شود.»
اهمیت گل و گلاب در ایران
عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران نیز درباره گلاب «جوری» ایران، کهن‌ترین گلاب جهان، می‌گوید:«ریشه‌های تولید گلاب به پیش از دوره‌های تاریخی بازمی‌گردد و نیازمند اثبات در مطالعات باستان‌شناسی است. منابع تاریخی مانند نوشته‌های مسعودی نشان می‌دهد در قرون گذشته، شهر فارس به‌عنوان مرکز اصلی تولید گلاب شناخته می‌شده و این محصول در مسیرهای تجاری آن زمان جایگاه ویژه‌ای داشته است. گلاب در مقایسه با کالاهای لوکس مانند ابریشم و سفال‌های چینی، مزیتی خاص داشته، به طوری که در ایران با هزینه کم و در مدت زمان کوتاه تولید می‌شده است، در حالی که کالاهای مشابه در چین با قیمت‌های گزاف عرضه می‌شدند.»
دکتر مجید منتظرظهوری می‌گوید:«در ادبیات عربی و فارسی بارها به بوی گل سرخ و گلاب اشاره شده که نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و ادبی این محصول است. این موضوع در منابع تاریخی و سفرنامه‌ها از قرن چهارم تا دوره قاجار بارها تکرار شده، به طوری که گلاب فیروزآباد در بازار تهران به قیمت طلا معامله می‌شده و کیفیتی ممتاز داشته است. شهر فیروزآباد در دوره‌های ساسانی و اسلامی شهری مهم و پررونق بوده است. احتمالاً در اطراف آن باغات گل سرخ و مزارع گل محمدی وجود داشته که برای تولید گلاب استفاده می‌شده‌اند. همچنین فعالیت‌های کارگاهی برای ساخت شیشه، فلز و سفال در این منطقه انجام می‌شده که نشان‌دهنده رونق صنعتی و تجاری آن زمان است.»
منتظرظهوری توضیح می‌دهد:«بقایای کوره‌ها و اشیای شیشه‌ای و فلزی کشف شده در این منطقه می‌تواند مربوط به تولید و نگهداری گلاب باشد. آزمایش‌هایی روی این اشیا هم ممکن است وجود گلاب یا عصاره‌های مرتبط را اثبات کند. اگر این تاریخچه غنی و فرهنگی درک و احیا شود، ایران می‌تواند برندهای جهانی در حوزه عطر و اسانس را با نام خود معرفی کند. صنعت گلاب ظرفیت رقابت با دیگر کشورها را دارد و حفظ و احیای این میراث فرهنگی و اقتصادی ضرورتی جدی است.»
برش
گل محمدی، میراث دارویی کهن
دکتر نیوشا اسماعیل‌زاده، دیگر عضو هیأت علمی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در توضیح نقش گل محمدی در گیاه‌درمانی کهن ایران می‌گوید:«گل محمدی گیاهی با نام علمی «رز» متشکل از گونه‌های مختلف است که در ایران با نام‌های گوناگون شناخته می‌شود. این گیاه علاوه بر ظاهر زیبا و بوی خوش، خواص درمانی متعددی داشته و در طب سنتی و پزشکی مدرن کاربرد فراوانی دارد.»او با اشاره به اهمیت اسانس گل محمدی توضیح می‌دهد:«اسانس این گیاه مهم‌ترین جزء آن است و در تولید عطرهای جهانی نقش کلیدی دارد. ترکیباتی مانند سیترونلول و ژرانیول، نرول و... در این اسانس وجود دارد که همراه با مواد فنول و رنگ‌زا، خواص درمانی گسترده‌ای ایجاد می‌کند.»
اسماعیل‌زاده به جایگاه گل محمدی در طب سنتی ایران اشاره می‌کند و می‌گوید:«این گیاه در منابع طب سنتی به‌عنوان دارویی با طبع سرد و خشک معرفی شده، هر چند در حالت تازه ممکن است معتدل باشد. گل محمدی در درمان اختلالات دستگاه گوارش، بیماری‌های عصبی و نورولوژیک و مشکلات پوستی مؤثر است. همچنین با بهبود خون‌رسانی و متابولیسم، اثرات مثبتی بر کبد، قلب و مغز دارد و به دلیل خاصیت شادی‌آور، در کاهش علائم افسردگی نقش ایفا می‌کند. گل محمدی علاوه بر اثرات درمانی، در پاکسازی بدن و پوست، کاهش تری‌گلیسیرید و کلسترول و کنترل عفونت‌ها هم کاربرد دارد. گلاب در مصارف خوراکی و موضعی کاربرد دارد و در تولید کرم‌ها و ژل‌ها هم به کار می‌رود. روغن گل محمدی نیز که از گلبرگ‌ها تهیه می‌شود، برای درمان مشکلات معده، التهابات روده، زخم‌ها و عفونت‌ها استفاده شده و خواص ضدالتهابی و ضدمیکروبی دارد.»
عضو هیأت علمی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید:«استفاده از گل محمدی در اشکال دارویی مختلف در کتب کهن داروسازی ایران نشان‌دهنده قدمت و اهمیت این گیاه در طب سنتی است. گل محمدی یکی از میراث‌های ارزشمند کشور ایران است که در طول تاریخ به‌عنوان گیاهی دارویی مورد استفاده قرار گرفته و جایگاه ویژه‌ای در تولید داروهای سنتی، محصولات آرایشی و بهداشتی و مکمل‌های درمانی دارد.»
انتهای پیام/