پژوهشگر‌گذار پساکمونیستی

گروه کتاب - ایران آنلاین: او برخلاف بسیاری از پژوهشگران که تحلیل خود را صرفاً بر ساختارهای نهادی متمرکز می‌کنند، بخش عمده‌ای از توجه خود را به نقش جامعه مدنی، زنان، احزاب و نیروهای اجتماعی در فرآیند‌گذار اختصاص داده است. این نگاه آثار او را به منبعی ارزشمند برای درک «وجه انسانی و اجتماعی» گذارهای سیاسی تبدیل کرده است. ولچیک علاوه بر فعالیت دانشگاهی، سال‌ها در زمینه آموزش سیاست خارجی و تحلیل منطقه‌ای همکاری‌هایی با نهادهای دولتی و بین‌المللی داشته و همین ویژگی موجب شده که تحلیل‌های او با ترکیبی از نگاه نظری و تجربه عملی همراه باشد.

نخستین کتاب مهم ولچیک، «چک‌اسلواکی در گذار/Czechoslovakia in Transition»، محصول دوره‌ای است که فضای اروپای مرکزی در آستانه شکل‌گیری نظام‌های جدید قرار داشت. در این اثر او تجربه چک‌اسلواکی را از منظر تغییرات نهادی، اقتصادی و اجتماعی بررسی می‌کند و تلاش دارد بفهمد چگونه فروپاشی کمونیسم زمینه‌هایی برای تجدیدساخت دولت ایجاد کرد. ولچیک با نگاهی دقیق به فرآیندهای شکل‌گیری احزاب سیاسی، ساختار اداری، نهادهای انتخاباتی و پیامدهای اجتماعی اصلاحات اقتصادی، به این نتیجه می‌رسد که‌گذار پساکمونیستی امری ساده یا یک‌مرحله‌ای نیست و باید آن را فرآیندی چندوجهی دانست که مسیرهای متفاوتی را در کشورهای مختلف رقم می‌زند.

ولچیک در کنار آثار مربوط به ساختار سیاسی، سهم مهمی در پژوهش‌های مربوط به نقش زنان در جوامع پساکمونیستی دارد. او نشان داده که‌گذار سیاسی در بسیاری از کشورها برخلاف انتظار به بهبود وضعیت مشارکت سیاسی زنان منجر نشده و در پاره‌ای موارد باعث عقب‌نشینی آن شده است. از نگاه ولچیک، درک‌گذار بدون بررسی تجربه زنان ناقص است زیرا زنان بخشی مهم از جامعه مدنی را تشکیل می‌دهند اما نظام‌های حزبی جدید الزاماً فرصت برابر برای آنها ایجاد نکرده‌اند. پژوهش‌های او نشان می‌دهد در برخی کشورهای اروپای مرکزی و شرقی، جامعه مدنی زنان قبل از احزاب سیاسی توانست شبکه‌هایی مؤثر شکل دهد و بعدها نقش کلیدی در بسیج سیاسی ایفا کند. این یافته‌ها به ادبیات تطبیقی درباره مشارکت سیاسی زنان کمک بسیاری کرده است. علاوه بر این ولچیک مجموعه‌ای از مقالات تحلیلی درباره سیاست قومی، شکل‌گیری نظام‌های حزبی جدید و رقابت‌های انتخاباتی در جمهوری چک و اسلواکی نوشته است. آثاری که نشان می‌دهد سیاست این منطقه تنها از زاویه‌گذار به دموکراسی قابل تحلیل نیست و باید در میان پیچیدگی‌های قومی، زبان مشترک، ساختارهای منطقه‌ای و تاریخ طولانی تجزیه و اتحاد دوباره بررسی شود. ولچیک در این آثار کوشیده نشان دهد که چگونه رقابت‌های حزبی در کشورهایی با گذشته سوسیالیستی می‌تواند تحت تأثیر هویت‌های قومی و چگونگی بازسازی دولت قرار گیرد.

نقش ولچیک در حوزه جامعه مدنی نیز قابل توجه است. او بارها اشاره کرده که جامعه مدنی در کشورهای پساکمونیستی گرچه در شروع بسیار محدود بود اما به مرور زمان توانست نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری فضای سیاسی داشته باشد. همین دیدگاه بعدها در همکاری او با والری بانس در کتاب «خزان خودکامگان» نیز دیده می‌شود. هرچند در آثار مستقل او این بحث با تمرکز بیشتری بر سازمان‌های غیردولتی، شبکه‌های جوانان و نهادهای مدنی زنان دنبال شده است. ولچیک در کنار این فعالیت‌های علمی، سال‌ها با نهادهای آموزشی و دیپلماتیک همکاری داشته و مسئولیت دوره‌هایی درباره اروپای شرقی و سیاست انتقال در وزارت خارجه آمریکا را بر عهده داشته است. این تجربه عملی زمینه‌ای فراهم کرده تا تحلیل‌های او تنها متکی بر داده‌های دانشگاهی نباشد، بلکه از مشاهدات میدانی و آشنایی با مسائل واقعی حکمرانی نیز تغذیه شود.