تاریخ خاورمیانه مدرن۳۲:
سیاستهای اصلاحی محمدعلی
ویلیام کلیولند در کتاب خود مینویسد: از منظری، محمدعلی را میتوان صرفاً جنگسالاری سنتی دانست که در پی بنیانگذاری سلسلهای موروثی و مستقل، به زیان دولت رو به زوال عثمانی عمل میکرد. با این همه، در کنار ویژگیهای آشنا و معمول حکومتهای استبدادی و نظامیگری، رژیم او نخستین برنامهای پایدار در خاورمیانه بهشمار میآید که در آن، نیروهای مسلح و نهادهای پشتیبانشان به شکلی سازمانیافته و دولتی، بر پایه الگوهای اروپایی، بازسازی شدند.
گروه جهان: نگارنده کتاب تاریخ خاورمیانه مدرن در خصوص سیاست های اصلاحی محمدعلی مینویسد: محمدعلی اصالتی آلبانیایی داشت و در شهر بندری کاوالا در سواحل یونان، متولد و پرورش یافت. در سال ۱۸۰۱، او به عنوان نفر دوم یک واحد نظامی آلبانیایی وارد مصر شد؛ واحدی که بخشی از نیروی اعزامی عثمانی برای بیرون راندن فرانسویان از این سرزمین بود. پس از خروج نیروهای فرانسوی، چندین جناح برای پر کردن خلأ قدرت به رقابت پرداختند و محمدعلی سرانجام از این میان سربلند بیرون آمد. در سال ۱۸۰۵، استانبول او را بهعنوان والی رسمی عثمانی در مصر به رسمیت شناخت.
با تثبیت جایگاه خود، محمدعلی مصر را وارد دورهای نفسگیر از توسعه داخلی و گسترش امپراتوری کرد که نزدیک به ۴۰ سال ادامه یافت. او نیروهای مسلح را بهطور کامل بازسازی نمود، دستگاه اداری را سازماندهی مجدد کرد و بوروکراسیای متمرکز بنیان نهاد؛ الگوهای مالکیت زمین و تولید کشاورزی را دگرگون ساخت و صنایع سنگین را پایهگذاری کرد. در خلال این روند، امپراطوری محمدعلی تا دهه ۱۸۳۰ شمال سودان، سواحل غربی شبهجزیره عربستان، سراسر شام بزرگ و بخشهایی از جنوب غرب آناتولی را دربر گرفت.
این تحولات، بخش جداییناپذیر روند دولتسازی او بودند؛ روندی که طی آن ساختارهای حکمرانی مصر از شکل یک ولایت وابسته به دولت عثمانی، به ساختاری نوین و قدرتمند تبدیل شد. در جریان این فرآیند، محمدعلی مصر را به صحنهای فعال در مناسبات مستمر دیپلماتیک و تجاری با اروپای غربی بدل ساخت و پایههای قدرتی نظامی، اقتصادی و سیاسی را پیریزی کرد که توانست سرنوشت خاورمیانه مدرن را برای دههها تحت تأثیر قرار دهد.
هدف سیاسی محمدعلی دستیابی به استقلال واقعی از امپراتوری عثمانی و بنیانگذاری سلسلهای موروثی برای خاندان خود در مصر بود. او بر این باور بود که چنین استقلالی تنها از طریق برخورداری از ارتش و نیروی دریایی مقتدر به دست میآید و قابل حفظ است؛ از همین رو، تقویت نیروهای مسلح محور اصلی تمامی اصلاحات و اقدامات او قرار گرفت. محمدعلی، تحت تأثیر آنچه از سازمان و توانمندی نیروهای بریتانیایی و فرانسوی مشاهده کرده بود، بر آن شد تا ارتش خود را بر پایه الگوهای اروپایی سامان دهد.
اما نخستین مانع جدی بر سر راه این هدف، ادامه نفوذ و دخالتهای ممالیک بود. او که نه قادر به اصلاح آنان بود و نه توان جلب وفاداریشان را داشت، در سال ۱۸۱۱ دست به اقدامی سرنوشتساز زد: هنگام خروج سران مملوک از ضیافتی رسمی، فرمان قتل حدود ۷۴ نفر از آنان را صادر کرد. در ماههای پس از این رویداد، قدرت ممالیک در سراسر کشور بهطور قاطع درهم شکست و محمدعلی توانست بازسازی بدنه افسران ارتش را با اتکا بر الگوی اروپایی آغاز کند. این اقدام، نه تنها جایگاه او را بهعنوان قدرت مطلق در مصر تثبیت نمود، بلکه زمینه را برای شکلگیری نیرویی نظامی و اداری فراهم آورد که بتواند استقلال نسبی او و امپراطوری نوپایش را در برابر قدرتهای منطقهای و اروپایی تضمین کند.
انتهای پیام/