ثبات برای آمریکا، بحران برای جهان

گروه کتاب - ایران آنلاین: مأمور ویژه، جیمی اسکات در را باز کرد و به داخل یورش برد: «آقای معاون رئیس‌جمهور، باید فوراً از اینجا برویم.» قبل از اینکه بتوانم پاسخی بدهم، او پشت میز من رفت، یک دستش را روی کمرم و دست دیگر را روی شانه‌ام گذاشت و مرا با فشار از دفترم خارج کرد. مرا با عجله از میان راهروهای باریک غرب کاخ سفید گذراند و از پلکان پایین به سمت «پی‌ای‌او‌سی» (مرکز عملیات اضطراری ریاست جمهوری) برد که در زیر کاخ سفید واقع شده است. ما در پایین پله‌ها در تونلی خارج از مرکز عملیات اضطراری، توقف کردیم. تماشا کردم که مأموران سرویس مخفی در بالای پله‌ها، وسط و پایین آن موضع گرفتند و لایه‌هایی دفاعی ایجاد کردند در صورتی که خود کاخ سفید مورد حمله قرار گیرد. مأمور اسکات اسلحه‌های اضافی، چراغ قوه و ماسک ضدگاز توزیع کرد. او گفت مرا از دفترم خارج کرده چون از طریق بی‌سیم اطلاع یافته که یک هواپیمای ورودی و ناشناس به سمت «کرون» در حرکت است که نام رمز کاخ سفید است. چند لحظه بعد گزارش دیگری رسید. اسکات گفت: «قربان، هواپیمایی که به سمت ما می‌آمد، همین الان به پنتاگون برخورد کرد.» حالا من با اطمینان می‌دانستم که واشنگتن نیز همچون نیویورک تحت حمله است.
***
این جملات آغازین کتاب «در زمان من: خاطراتی شخصی و سیاسی / In My Time: A Personal and Political Memoir» نوشته دیک چنی و دخترش لیز چنی است که شامل خاطرات یکی از جنجالی‌ترین شخصیت‌های سیاسی آمریکا می‌شود که کارنامه سیاسی طولانی و برجسته‌ای دارد. او با خدمت در دولت‌های سه رئیس‌جمهوری و پیشبرد دستورکارهای قانونی در کنگره در دوران نمایندگی، برای نزدیک به ۴۰ سال در کانون قدرت بود. در میان این سال‌ها، مدیرعاملی یک شرکت فرچون ۵۰۰ را نیز بر عهده داشت. در طول همه این مدت او به اصول خود وفادار و به خانواده‌اش نیز نزدیک باقی ماند و این اثر شرح بخش زیادی از زندگی اوست. کتاب در ظاهر یک زندگینامه شخصی و سیاسی است اما در واقع روایتی از درون ساختار قدرت آمریکا در یکی از پرچالش‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر به شمار می‌آید. چنی در این اثر می‌کوشد تصویر خود را از سیاست و تصمیم‌های دولت بوش بازسازی کند و همزمان به نوعی بازنویسی از تاریخ پس از ۱۱ سپتامبر نیز دست بزند. تاریخی که در آن امنیت بر آزادی تقدم یافت و چهره دولت آمریکا برای همیشه دگرگون شد.

محافظه‌کاری با رگه‌ای عملگرا

پس از مقدمه کوتاهی که روایتی از رویدادهای ۱۱ سپتامبر از منظر مستقیم چنی ارائه می‌دهد، چهار فصل اول به کودکی، تحصیلات، دوران خدمت او در کاخ سفید نیکسون و فورد و دوران حضورش در کنگره می‌پردازد. چنی روایت خود را از ایالت دورافتاده وایومینگ آغاز می‌کند. جایی که ارزش‌های سختکوشی، خوداتکایی و میهن‌دوستی عمیق در بستر زندگی آمریکایی شکل می‌گیرد. او در همان آغاز خاستگاه طبقاتی و فرهنگی خود را به عنوان پشتوانه‌ای برای هویت محافظه‌کارانه‌اش معرفی می‌کند. مسیر او از دانشگاه ییل تا ورود به ساختار قدرت در واشنگتن، مجموعه‌ای از آزمون‌های سیاسی و اخلاقی است که در نهایت به تثبیت جایگاه او در میان حلقه‌های درونی حزب جمهوری‌خواه می‌انجامد.

چنی از دوران کار در دولت نیکسون و سپس در دوره فورد، تجربه خود را در نقش مدیری عملگرا و تصمیم‌گیر بیان می‌کند. او کسی است که به‌رغم پرهیز از هیاهوی رسانه‌ای، در ساختار اداری آمریکا نفوذی تدریجی اما عمیق پیدا کرد. در این بخش، او تصویری از خود به عنوان یک «تکنوکرات واقع‌گرا» می‌سازد که به کارایی و ثبات بیش از هر ایدئولوژی‌ای باور دارد. همین نگاه است که بعدها در مواجهه او با بحران‌های امنیتی، شکل یک عقلانیت سرد و اقتدارگرا را به خود می‌گیرد.

کتاب در سه فصل بعدی جذاب‌تر می‌شود. جایی‌که چنی به دوران تصدی خود به عنوان وزیر دفاع در دوره جورج بوش پدر می‌پردازد. جنگ خلیج فارس و سقوط اتحاد شوروی، برای او دوره‌ای از «قطعیت راهبردی» است. زمانی که ایالات متحده می‌تواند با اتکا به قدرت نظامی خود، نظم جهانی تازه‌ای را طراحی کند. در این بخش گرایش چنی به نوعی «رئالیسم محافظه‌کار» آشکار می‌شود. باور به اینکه ثبات جهانی تنها از طریق قدرت نظامی و تصمیم‌گیری متمرکز تضمین می‌شود. همین اندیشه سال‌ها بعد در واکنش او به واقعه ۱۱ سپتامبر به اوج می‌رسد.
 
معماری امنیتی دولت آمریکا

فصل‌های ۸ و ۹ به عنوان میان‌پرده‌ عمل می‌کنند و بر دوران چنی بین ترک پنتاگون و معاون رئیس‌جمهور شدن متمرکزند. این فصول اگرچه حاوی چند داستان جالب هستند اما افشاگری شگفت‌انگیزی در آنها یافت نمی‌شود. بخش دوم کتاب اما احتمالاً جذاب‌ترین قسمت کتاب برای خوانندگان است که طی آن چنی به دوران معاونتش در دولت جورج بوش پسر می‌پردازد. در این دوران او بیش از هر معاون رئیس‌جمهوری در تاریخ آمریکا در تصمیم‌گیری‌های امنیتی و نظامی نقشی مستقیم ایفا کرد. چنی روایت خود را از صبح ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ آغاز می‌کند، زمانی که در پناهگاه زیرزمینی کاخ سفید مستقر شد و به گفته خودش «رهبری واکنش دولت» را در دست گرفت.

در روایت او، آن روز لحظه‌ای بود که جهان به دو قطب خیر و شر تقسیم شد و ایالات متحده موظف شد برای حفظ بقا هر ابزاری را به کار گیرد. کتاب در این بخش به روشنی از زبان کسی نوشته شده است که قدرت را ابزار مدیریت نمی‌دید و باور داشت که این امر ضرورتی برای بقاست. چنی در فصل‌های مربوط به جنگ افغانستان و عراق، از منطق «پیشدستی در برابر تهدید» دفاع می‌کند و به صراحت می‌گوید اگر دوباره در همان موقعیت قرار گیرد، همان تصمیم‌ها را خواهد گرفت. او سیاست بازداشت‌های نامحدود، بازجویی‌های پیشرفته و شنود گسترده شهروندان را نقض آزادی نمی‌داند و باور دارد این کارها ابزار حفظ امنیت بودند. در عین حال چنی در برابر منتقدانی که دولت بوش را به فریبکاری درباره سلاح‌های کشتار جمعی عراق متهم کردند، موضعی تدافعی و استوار می‌گیرد. او تلاش می‌کند مسئولیت اشتباهات اطلاعاتی را متوجه نهادهای امنیتی کند و تصمیم حمله به عراق را بر پایه «اطلاعات آن زمان» توجیه کند. از این منظر، کتاب «در دوران من» کوششی است برای بازنویسی تاریخ سیاسی دهه اول قرن بیست‌ویکم به‌گونه‌ای که چنی دیگر در آن معمار بحران نیست و به مثابه قربانی سوء‌تفاهم‌های سیاسی و رسانه‌ای جلوه می‌کند.

با این‌حال خواننده آگاه درمی‌یابد که در لایه‌های زیرین متن تصویری از دولتی ترسیم می‌شود که در آن مرز میان سیاست و امنیت به‌کلی از میان می‌رود. چنی با افتخار از افزایش اختیارات ریاست‌جمهوری سخن می‌گوید و از تلاش‌هایش برای گسترش قدرت اجرایی در برابر کنگره دفاع می‌کند. این همان منطق «ریاست‌جمهوری امپریالیستی» است که بعدها منتقدانی چون بروس آکرمن و جین مایر در آثار خود آن را به‌شدت مورد انتقاد قرار دادند.
 
زندگی‌نامه یا بیانیه سیاسی

کتاب «در دوران من» اگرچه به ظاهر یک خاطره‌نویسی است اما ساختار آن به‌گونه‌ای است که از حد یک زندگینامه فراتر می‌رود و به نوعی بیانیه سیاسی بدل می‌شود. راوی این اثر در هشت سال معاونت ریاست جمهوری، با وجود حملات شدید از داخل و خارج دولت، بسیار کم از خود دفاع کرد. دستیارانش نیز به همین اندازه کم‌حرف بودند. دیک چنی می‌نویسد این سکوت عمدی بود تا با جلب توجه به نقش خودش، پرزیدنت بوش را تضعیف نکند. چنی با مهارت روایی و زبانی موجز، روایت خود را چنان سامان می‌دهد که مرز میان خاطره و دفاع‌نامه سیاسی محو می‌شود. او از تجربه‌های شخصی برای مشروعیت‌بخشی به دیدگاه‌های امنیتی‌اش استفاده می‌کند. از حمله قلبی در جوانی تا فشارهای روانی در دوران جنگ عراق، همه به‌منزله شواهدی برای اثبات استقامت و درستی تصمیم‌هایش بازگو می‌شوند.

از نظر ساختار روایی، کتاب با لحن محاسبه‌گر و فاقد احساسات نوشته شده است. طنز، تردید یا تأمل اخلاقی در آن جایی ندارد. همین ویژگی باعث شده که بسیاری از منتقدان اثر را به عنوان سندی از ذهنیتی بررسی کنند که سیاست را حوزه اضطرار و تصمیم می‌بیند و نقش اندکی (اگر نگوییم هیچ نقشی) برای عرصه گفت‌وگو و پاسخگویی در آن قائل است. منتقدانی چون متیو پارتریج این کتاب را «تمرین در حذف مسئولیت» نامیده‌اند زیرا چنی در سراسر آن از پذیرش خطا سر باز می‌زند و هر انتقادی را ناشی از نادانی یا سوء‌نیت دیگران می‌داند. در مقابل، برخی منتقدان محافظه‌کارتر چون پل ای. گیگو در Wall Street Journal، از چنی به عنوان چهره‌ای یاد می‌کنند که حاضر نشد اصول امنیت ملی را فدای محبوبیت عمومی کند. از نگاه آنان، «در دوران من» تلاش برای بازنویسی تاریخ نیست و در مقابل آن را دفاعی مشروع از عقلانیت استراتژیک آمریکایی در جهانی پرآشوب می‌دانند. همین دوگانگی واکنش‌ها خود نشانه‌ای از تأثیر تاریخی چنی بر ذهنیت سیاسی آمریکاست. ذهنیتی که هنوز میان آزادی و امنیت، تصمیم و تردید در نوسان است.

در نهایت این کتاب بیش از هر چیز تصویری از قدرت به دست می‌دهد. قدرتی که از دل نهادهای بوروکراتیک و سازوکارهای امنیتی سر برمی‌آورد و در بحران‌ها خود را بازتولید می‌کند. کتاب «در دوران من» تلاشی است برای آنکه این قدرت چهره‌ای انسانی و عقلانی بیابد اما در بسیاری از موارد درست برعکس چهره‌ای سرد و غیرانسانی از سیاستمداری نشان می‌دهد که هیچ‌گاه از تصمیم‌هایش پشیمان نشد. از منظر تحلیل سیاسی اهمیت کتاب در آن است که نشان می‌دهد چگونه بحران ۱۱ سپتامبر به فرصتی برای بازتعریف نسبت دولت و جامعه در آمریکا بدل شد. چنی آگاهانه یا ناخودآگاه، زبان اضطرار را به زبان سیاست رسمی تبدیل کرد و در این مسیر نوعی منطق استثنا را به نظام حکمرانی آمریکا وارد ساخت که آثار آن هنوز در سیاست خارجی و امنیت داخلی این کشور دیده می‌شود. دیک چنی در مقام راوی این اثر خود را نماد ثبات و عقلانیت معرفی می‌کند ولی در واقع چهره‌ای از سیاستمداری را به نمایش می‌گذارد که در آشوب‌های بزرگ زمانه‌اش نقشی اثرگذار داشته ولی از آنچه انجام داده، هرگز پشیمان نشده است.

In My Time
A Personal and 
Political Memoir

در زمان من
خاطراتی شخصی و سیاسی

 نویسنده: دیک چنی و لیز چنی
Dick Cheney, Liz Cheney
 انتشارات: Threshold Editions
 تعداد صفحات: ۵۷۶ صفحه
 قیمت: ۲۱.۷۳ یورو