جان سرل یک مناظره‌گر قهار با سبکی تهاجمی بود

گروه کتاب - ایران آنلاین: این مناظرات، نه حاشیه‌ای بر کار او، بلکه بخشی از نحوه فلسفه‌ورزی او بودند. او با این کار، مرزهای دیدگاه خود را در برابر رقبا مشخص می‌کرد و از آنچه به نظرش عقل سلیم و وضوح فلسفی بود، دفاع می‌کرد.

شاید مشهورترین این جدال‌ها، رویارویی او با ژاک دریدا، فیلسوف پساساختارگرای فرانسوی بود. این رویارویی چیزی بیش از یک اختلاف نظر ساده بود؛ این یک «برخورد تمدنی» میان دو سنت بزرگ فلسفی قرن بیستم، یعنی فلسفه تحلیلی و فلسفه قاره‌ای بود. نزاع از نقد دریدا بر نظریه «کنش گفتاری» آستین آغاز شد. دریدا با تمرکز بر مفهوم «تکرارپذیری» استدلال می‌کرد هر نشانه‌ای (کلمه یا جمله) ذاتاً از قصد اصلی گوینده‌اش قابل جدا شدن است و این ویژگی، هر معنای ثابتی را بی‌ثبات می‌سازد. سرل در پاسخ تند خود با عنوان «تکرار تفاوت‌ها»، دریدا را به سوءفهم بنیادین مفاهیم فلسفه زبان متهم کرد و استدلال‌های او را غیرجدی و نامنسجم خواند. لحن خصمانه و اتهامات متقابل به سوءفهم، مشخصه اصلی این مناظره بود و شکاف عمیق میان دو رویکرد فلسفی را به نمایش گذاشت. برای سرل، این مناظره صرفاً یک بحث درباره کنش‌های گفتاری نبود، بلکه دفاع از خودِ امکانِ استدلال عقلانی و روشن در برابر چیزی بود که او آن را «obscurantism» (تیره‌اندیشی) عامدانه می‌پنداشت.

جدال فکری دیگر سرل، هرچند با لحنی متفاوت، با نوام چامسکی، زبان‌شناس برجسته، بود. این دو متفکر، نماینده دو دیدگاه کاملاً متفاوت درباره ماهیت و کارکرد زبان بودند. برای چامسکی، زبان در وهله اول یک «اندام ذهنی» است؛ یک سیستم محاسباتی درونی و ذاتی که برای تولید ساختارهای دستوری تکامل یافته و کارکرد اصلی آن تفکر است، نه ارتباط. در مقابل، برای سرل، زبان اساساً یک پدیده اجتماعی و ابزاری برای ارتباط است. ماهیت زبان در کنش‌های گفتاری و توانایی آن در ایجاد واقعیت‌های اجتماعی نهفته است. این اختلاف نظر، یک شکاف بنیادین در تفکر قرن بیستم درباره زبان را نشان می‌دهد: آیا زبان یک پدیده زیستی- روانشناختی درونی است یا یک پدیده اجتماعی- ارتباطی بیرونی؟ هرچند این دو هرگز مناظره‌ای مستقیم و آتشین مانند جدال سرل و دریدا نداشتند، اما دیدگاه‌هایشان دو قطب مخالف در فهم یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های انسانی را نمایندگی می‌کند.

میثم غضنفری پژوهشگر فلسفه