ظهور و گسترش اسلام

ایران آنلاین: ویلیام کلیولند در کتاب خود در خصوص تحولات تاریخ مدرن خاورمیانه و ظهور اسلام این‌گونه می‌نویسد؛ این اشعار، در بازارها و محافل قبیله‌ای با صدای بلند خوانده می‌شد و زبانی مشترک برای همه عرب‌ها فراهم می‌کرد. چنین زبان شاعرانه‌ای نه تنها در فهم متقابل قبیله‌ها نقش داشت، بلکه پیام اسلام را نیز به سرعت و سادگی در سراسر شبه‌جزیره منتقل می‌کرد.

اگرچه عربستان به‌ظاهر دورافتاده و بی‌ارتباط با تمدن‌های بزرگ خاورمیانه به نظر می‌رسید، اما این تصور کامل نبود. در شمال شبه‌جزیره، دو کنفدراسیون قبیله‌ای عرب وجود داشتند که تحت نفوذ بیزانس و ساسانیان عمل می‌کردند. هر دو این اتحادیه‌ها مسیحی بودند و نشان می‌داد که اندیشه یکتاپرستی پیش از اسلام در میان برخی عرب‌ها رواج یافته بود.

در جنوب‌ غربی، یمن با زمین‌های حاصلخیز و منابع آبی فراوان، دروازه‌ای به سوی تأثیرات بیرونی باز می‌کرد. برخلاف مناطق خشک داخلی، یمن محل شکل‌گیری جوامع کشاورز و یک‌جا نشین بود. در سده‌های چهارم و پنجم میلادی، برخی جوامع عرب در جنوب عربستان مسیحیت را پذیرفته بودند و حتی فرمانروای آخرین دودمان پیشااسلامی یمن به یهودیت گرویده بود. با این حال، در بیشتر نواحی داخلی عربستان، قبایل هنوز به آیین‌های سنتی و خدایان محلی وفادار بودند. اشکال متنوعی از باورهای جان‌باوری و پرستش بت، زندگی روزمره و مناسک مذهبی مردم را شکل می‌داد و نشان می‌داد که شبه‌جزیره، پیش از اسلام، ترکیبی از سنت‌های کهن و نوین را در خود جای داده بود.

در دو سده پیش از ظهور اسلام، شبه‌جزیره عربستان به تدریج به شاهراهی تجاری میان امپراتوری‌های کهن خاورمیانه و سرزمین یمن تبدیل شد. جنگ‌های بی‌وقفه بیزانس و ساسانیان مسیرهای زمینی شرق به غرب را مختل کرده بود، اما شبکه کاروانی از شمال به جنوب، از طریق حجاز- دشت ساحلی کنار دریای سرخ- رونق گرفت.

مهم‌ترین بهره‌بردار این تجارت، شهر مکه بود. بازرگانان مکه ثروتی کلان جمع کردند که امکان سازماندهی کاروان‌های گسترده را فراهم می‌کرد و با پرداخت‌هایی به قبایل مختلف، تضمین می‌دادند که کاروان‌ها در مسیر خود امن و آرام عبور کنند.

مکه اما تنها مرکز تجارت نبود؛ این شهر زیارتگاه و مکان مقدسی نیز به شمار می‌رفت. کعبه، معبدی کهن و مقدس، سالانه هزاران زائر از سراسر غرب عربستان را به خود فرا می‌خواند. در این زمان، جنگ‌ها به تعلیق درمی‌آمد و مکه به سرزمینی بی‌طرف تبدیل می‌شد؛ جایی که اختلافات قبیله‌ای فرصتی برای حل پیدا می‌کرد و آرامش برقرار می‌شد. این جایگاه مذهبی، منبع درآمد و نفوذ سیاسی قابل توجهی برای خاندان‌های برجسته مکه فراهم می‌آورد.