پاورقی: تاریخ خاورمیانه مدرن

گروه جهان: نگارنده کتاب تاریخ خاورمیانه مدرن در خصوص ممالک اسلامی و تحولات آن‌ها می‌نویسد؛ هر یک از این امپراطوری‌ها، دولت‌های اسلامی گسترده‌ای بودند که نقش ماندگاری در فرهنگ، سیاست و جامعه منطقه‌ای خود ایفا کردند. ظهور این سه قدرت عظیم نشان داد که اسلام حتی در دوران خلافت عباسی کلاسیک، به اوج گسترش و نفوذ خود نرسیده بود. مارشال هاجسون می‌نویسد که اگر بازدیدکننده‌ای از سیاره مریخ در قرن شانزدهم به جهان می‌آمد، احتمالاً نتیجه می‌گرفت که جهان در آستانه تبدیل شدن به یک دنیای اسلامی است؛ برداشتی که هم نشانگر وسعت اسلام و هم گواه بر قدرت و رفاه سه امپراطوری مرکزی اسلامی بود.

اگرچه امپراطوری مغول که برجسته‌ترین یادگار معماری آن تاج‌محل است، خارج از محدوده این کتاب قرار دارد، وجود آن نشانگر شکل‌گیری ترکیبی تازه و گسترده از دولت‌های اسلامی در قرن شانزدهم است. امپراطوری صفوی ایران، هرچند در سال ۱۷۳۶ سقوط کرد، به واسطه موفقیت پادشاهانش در برقرار ساختن تشیع به عنوان مذهب رسمی دولت، تأثیر عمیقی بر سرنوشت خاورمیانه بر جای گذاشت.

امپراطوری عثمانی اما پیوندی مستمر از قرن شانزدهم تا قرن بیستم ایجاد کرد؛ برای چهارصد سال، از سال ۱۵۱۷ تا پایان جنگ جهانی اول، این امپراطوری بر خاورمیانه مرکزی فرمانروایی داشت و نهادها و روش‌های اداری آن، شاکله مردم خاورمیانه مدرن را شکل داد و میراثی پایدار بر جای گذاشت. در اوج قدرت، عثمانی هم به عنوان قدرتی اروپایی و هم خاورمیانه‌ای مطرح بود و سلطه طولانی‌مدت آن بر بالکان و نقشش در دیپلماسی قدرت‌های بزرگ، اثر ماندگاری بر تاریخ اروپا نیز بر جای گذاشت.
 
ظهور امپراطوری عثمانی

امپراطوری عثمانی از دل بیش از 12 شاهزاده‌نشین کوچک آناتولی سربرآورد؛ شاهزاده‌نشین‌هایی که پس از تهاجم‌های مغولی قرن سیزدهم شکل گرفته بودند. این دولت‌های کوچک ترکیه‌ای، در ذات خود، نهادهای جنگی اسلامی بودند و درگیری‌های مستمرشان با بیزانس مسیحی، نه تنها از انگیزه‌های دینی، بلکه از تمایل به کسب منافع مادی نیز سرچشمه می‌گرفت. سنت جنگ‌های گازی (منسوب به غازیان) علیه غیرمسلمانان، با هدف گسترش قلمرو اسلام، نیروی محرکه غازیان- جنگجویان مرزی مسلمان- بود و همین روح گازی ستون فکری و عملی امپراطوری عثمانی را بنا نهاد.