خاطراتی از پسر مرحوم علاءالدین قاسمی درباره تعزیه خوانی در سریال «شب دهم»

محمدرضا قاسمی پسر زنده یاد علاءالدین قاسمی در گفت‌وگوی مشروح با خبرنگار فرهنگی ایران آنلاین درباره تعزیه گری مرحوم قاسمی گفت: پدرم بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ فوت کرد. وی از ۵ سالگی فعالیت خود را در تعزیه شروع کرد و میرزاعلی جان یوسفی اولین استاد ایشان بود. پدرم تا ۶۹ سالگی به فعالیت خود ادامه داد. علاءالدین قاسمی را می‌توان تاثیرگذارترین فرد در تاریخ تعزیه ایران دانست که گواه آن فعالیت‌هایی است که انجام گرفت. ایشان همواره برای شناساندن هنر تعزیه به ایران و خارج از ایران تلاش کرد.

وی ادامه داد: در بحث هنرهای نمایشی تنها هنر آیینی نمایشی ما تعزیه است و هیچ کشوری نمی‌تواند درباره آن ادعای مالکیت داشته باشد چون از موسیقی و فرهنگ و آیین و اعتقادات ایرانی درون آن وجود دارد. با این وجود در زمان‌های مناسبتی مثل محرم و صفر فضای لازم برای اجرای این هنر نمایشی مهیا می‌شود ولی در زمان‌های دیگر این کار خیلی سخت است، چون مکان یا جایگاه به خصوصی برای این هنر وجود ندارد.

این هنرمند نقاره خوانی درباره اجرای تعزیه در خارج از ایران بیان کرد: علاءالدین قاسمی در اوایل دهه ۷۰ با سرپرستی هاشم فیاض در فرانسه چند برنامه اجرا کردند. سال ۷۹ به کارگردانی فرخ غفاری و محمدباقر غفاری به فرانسه رفته و ۴۰ شب برنامه تعزیه اجرا شد. با مرحوم کیا رستمی حدود ۴۰ روز در ایتالیا برنامه اجرا شد که تلفیقی از سینما و تعزیه بود. قبل سفر به ایتالیا مرحوم کیارستمی زمانی به همراه نیکی کریمی و دست اندرکاران خود به لوکیشین‌های مختلف در مراسم عزاداری می‌آمدند و از واکنش مردم موقع تعزیه فیلمبرداری می‌کردند. خیلی کار جالبی بود. اوج همه این اجراها در سال ۲۰۰۳ در آمریکا بود. ۴۰ شب برنامه در نیویورک اجرا شد که سالن‌ ۱۵۰۰ نفری با بلیط ۸۰ دلاری پر می‌شد. تئاترهای وزین هم نتوانستند تاکنون این تعداد بلیط با بهای ۸۰ دلار را پر کنند.

قاسمی اظهار کرد: زمانی پدرم تئاتر «شیخ صنعا و دختر ترسا» را با حسن فتحی کار کرد. از آن جا ارتباط دوستانه‌ای میان آن‌ها شکل گرفت. پدرم به آقای فتحی گفته بود اگر فعالیتت را ادامه دادی شما به واسطه دوستی با من دینی برای تعزیه به گردنت داری. در سریال شب دهم به کارگردانی حسن فتحی پدرم در زمینه تعزیه همکاری با ایشان به همکاری پرداخت. شب دهم شاخص‌ترین کار تلویزیونی درباره تعزیه بوده است. کمکی که حسن فتحی به تعزیه کرد رکن‌های اصلی این هنر نمایشی نتوانستند بکنند.

وی افزود: با وجود همه اساتید، صاحب نظران و پیشکسوتان اما مدتی است که کسی دغدغه تعزیه ندارد. پدرم در آخرین مصاحبه این نکته را مطرح کردند که تعزیه مثل همه هنرهای نمایشی باید در ایران فضا یا تکیه‌ای مختص داشته باشد، مثل خانه هنری تعزیه یا تکیه دولت زمان صفویه. ایشان همیشه گله مند بود که در شان هنر تعزیه نیست که گاهی در سالن تئاترشهر یا محوطه آن اجرا انجام شود.

قاسمی با اشاره به اینکه تعزیه خیلی در ایران یتیم مانده است، گفت: کارهایی که در خارج از کشور برای تعزیه انجام شده به نظرم یک هزارم آن در ایران صورت نگرفته است. لازم است در این راستا به اساتید و پیشکشوتان تعزیه اهمیت داده شود تا اتفاقات خوبی رقم بخورد، چون تعزیه هنر نمایشی مختص ما ایرانی هاست. 

وی درباره خاطره از تعزیه‌های شب دهم اظهار کرد: در ابتدای کار ارتباط با گروه بازیگران از جمله حسین یاری، پرویز فلاحی پور، کتایون ریاحی، ثریا قاسمی و ... و عوامل ضبط سخت بود، مخصوصا تلفیق هنرهای مختلف که کنار هم قرار می‌گرفتند کار را سخت‌تر هم کرده بود. فیلمبرداری با ماه مبارک رمضان همزمان شده بود، آن زمان باید قسمت‌هایی ضبط می‌شد که حسین یاری در تعزیه می‌خواند. من در سریال شب دهم نقش پسرک واکسی را برعهده داشتم. روند خواننده شدن حسین یاری را از صفر تا صد شاهد بودم. ایشان تا پاسی از شب با پدرم تمرین می‌کردند. 

قاسمی ادامه داد: در شب‌های قدر آقای یاری و خانم ریاحی از پدرم می‌خواستند که دعا بخواند تا قرآن سر بگیرند. در آخر هم آواز بانوانی که صاحب عزا شدند (خانم ثریا قاسمی، خانم ریاحی و خانم اکرم محمدی) به پیشنهاد پدرم بود که  این هم خوانی و هم آوازی جذاب شده بود. همدلی تیم خیلی خوب بود و منجر شد که این سریال به دل مخاطب بنشیند. همه کارها دلی انجام شد و به همین خاطر تاثیرگذار بود و هنوزم هم پخش می‌شود و جذابیت‌های خود را حفظ کرده است.

وی در ادامه افزود: مستند درباره تعزیه و شب دهم زیاد ساخته شده است. ۸ سال گذشته خانم روناک جعفری مستندی ۵ قسمتی درباره تعزیه‌های سریال شب دهم ساخت. به تازگی هم قرار است یک مستند عاشورایی ۱۳ قسمتی ساخته شود که یک قسمت آن به تعزیه شب دهم اختصاص دارد. انقدر سریال شب دهم و تاثیر تعزیه‌های آن ماندگار شده که مستندهای زیادی از آن ساخته شد.

این هنرمند نقاله خوانی درباره تخصص موردنیازر برای تعزیه خاطرنشان کرد: متاسفانه همه فکر می‌کنند برای تعزیه تخصص خاصی لازم نیست. اما تعزیه یکی از پیچیده‌ترین هنرهای نمایشی در دنیا است که زنده اجرا می‌شود. تعزیه پکیج کاملی است. برای اجرای تعزیه باید آواز و دستگاه موسیقی را شناخت،. همچنین زبان بدن خوب، اسب سواری، بازیگری، روانشناسی برای جذب مخاطب از تخصص‌هایی است که باید برای این هنر آیینی دانست.