درس هایی از تجارب برزیل در زنجیره تامین سویا و کالاهای اساسی کشاورزی

برای چندین دهه، کنجاله سویا به دلیل نقش منحصر به فرد آن در ارائه منبع اسیدهای آمینه سهل و قابل هضم برای دام( گوشت خوک، مرغ، آبزی پروری، گاوهای شیری)، بیشترین تقاضا را در صنعت دام و طیور به خود جلب کرده است. امروزه، کنجاله سویا در لیست بهترین گزینه های خوراک طیور برای دریافت بسیاری از پروتئین های با کیفیت بالا قرار دارد. افزایش سریع تقاضای کنجاله سویا با معجزه اقتصادی آسیا از دهه 1980 همراه بود و ممکن است روزی نرخ رشد بالای مشابهی در آفریقا و هند تجربه شود.

در روایت من؛ جهانگیر شدن مصرف کنجاله سویا به موازات توسعه کشاورزی کشور برزیل نقشی بی بدیل دارد. برزیل، پنجمین کشور بزرگ از نظر مساحت و جمعیت و بزرگ‌ترین کشور از نظر زمین‌های قابل کشت، از معدود کشورهایی است که پتانسیل افزایش بهره‌وری کشاورزی را دارد. برزیل حدود 10 درصد از جمعیت جهان  را تغذیه می کند.

 در طول دو دهه گذشته، برزیل جایگاه خود را به عنوان یک تولید کننده عمده کالاهای کشاورزی و محصولات غذایی مرتبط و همچنین تامین کننده بازارهای بین المللی تثبیت کرده است.

 این کشور در حال حاضر یکی از 5 تولیدکننده برتر 34 کالا و بزرگترین صادرکننده خالص در جهان است. عواملی که باعث دگرگونی برزیل شد بیشترشامل توسعه تحقیقات کشاورزی است که باعث افزایش بازده، گسترش زمین های زراعی، سرمایه گذاری های بزرگ در فناوری های تولید برای توسعه گونه های زراعی و علوفه ای، و افزایش تقاضای جهانی برای غذا و خوراک دام به ویژه در دهه گذشته شده است.

 مهمتر از همه، توانایی برزیل در برداشت دو تا سه محصول در سال در یک قطعه زمین، آن را در مقایسه با سایر کشورهای تولید کننده غلات و سویا منحصر به فرد می کند. عوامل دیگر عبارتند از سیاست های اقتصاد کلان صادرات محور، دوره های طولانی کاهش ارزش پول برزیل (واقعی نمودن نرخ ارز)، مشوق های سیاست کشاورزی خاص محصول سویا، بهبود کنترل های بهداشتی، جذب رقبای خارجی، و حضور رو به رشد چند ملیتی و سرمایه گذاری خارجی در این کشوربود.

در 7 سال اخیر؛ تداوم و گسترش تجارت کالاهای اساسی و تنوع بازارها و محصولات هسته اصلی استراتژی رشد کشاورزی برزیل است. با این حال، افزایش هزینه‌های سوخت و کود، محدودیت‌های اعتباری و ذخیره‌سازی، بندر و سیستم حمل‌ونقل بیش از حد و فشار برای حفظ محیط‌زیست رشد بلندمدت کشاورزی برزیل را به چالش می‌کشد. با محاسبه دلار آمریکا، ارزش کشاورزی برزیل، از جمله کشت محصولات زراعی و تولیدات دامی، طی دو دهه گذشته (2020-2000) به طور متوسط ​​سالانه 8 درصد رشد داشته است، نه تنها تولید کشاورزی دو برابر شده ، بلکه تولید دام سه برابر شده است. 

از اواسط دهه 2000، برزیل دگردیسی خود را از یک صادرکننده محصولات کشاورزی عمدتا گرمسیری مانند قهوه، شکر، مرکبات و کاکائو به یک تامین کننده عمده جهانی کالاها از جمله سویا، غلات، پنبه، اتانول و گوشت سرعت بخشیده است. سویا به عنوان یک محصول حیاتی در گسترش بخش کشاورزی برزیل و صعود این کشور به عنوان یک تامین کننده جهانی محصولات کشاورزی برجسته است. در سال 2000، صادرات سویای برزیل 40 درصد از صادرات ایالات متحده بود. آنها اکنون 20 درصد از صادرات ایالات متحده پیشی گرفته اند. برزیل بیش از 50 درصد تجارت سویای جهان را از محصولات تولید شده در 17 درصد از زمین های قابل کشت این کشور تامین می کند.

 ارزش صادرات کشاورزی برزیل از جمله محصولات فرآوری شده از سال 2000 تا 2021 به طور متوسط ​​9.4 درصد در سال رشد داشته است و 37 درصد از کل صادرات برزیل را تشکیل می دهد. برزیل در حال حاضر عمده کالاهای کشاورزی و محصولات غذایی را به 222 کشور و منطقه صادر می کند و سومین صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی در جهان پس از اتحادیه اروپا (EU) و ایالات متحده است. در سال 2022، تولید محصولات کشاورزی و دامی 8 درصد از تولید ناخالص داخلی برزیل را تشکیل می داد. 

مرکز مطالعات پیشرفته اقتصاد کاربردی دانشگاه سائوپائولو تخمین زد که وقتی فعالیت‌هایی مانند فرآوری و توزیع در زنجیره ارزش کشاورزی برزیل محاسبه وگنجانده شود، بخش کشاورزی و مواد غذایی برزیل 29 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد که ارزش آن در سال 2021 به 1.8 تریلیون دلار می‌رسد. کشاورزی 15.1 میلیون نفر شاغل دارد و طبق آخرین سرشماری کشاورزی برزیل، معادل 15 درصد نیروی کار در زنجیره ارزش کشاورزی مشغول است.

در برزیل، هزینه های منابع برای کشاورزی نسبت به رقبا پایین است، و عمدتاً به دلیل هزینه های زمین و نرخ بهره سرمایه پایین ترمیباشد، که گسترش سطح زیر کشت و افزایش بهره وری را آسان تر می نماید.چنانکه طی یکدهه رشد تولید از رشد تقاضای مصرف کننده داخلی فراتر رفته و مازاد تولید را برای صادرات بیشتر باقی گذاشته است.

 ارزش صادرات محصولات کشاورزی برزیل در سال 2021 به 125 میلیارد دلار رسید که در راس آنها سویا و کنجاله سویا، شکر، گوشت گاو، مرغ، ذرت، پنبه، گوشت خوک، قهوه و مرکبات قرار دارد. بر اساس گزارش فائو، برزیل از 63.5 میلیون هکتار برای تولید محصولات زراعی از بیش از 410 میلیون هکتار از کل زمین های قابل کشت بالقوه استفاده می کندکه نشان می دهد ادامه رشد بیشترکشاورزی امکان پذیر است.

در سال 2022، مصرف کود در برزیل 17.3 درصد از کل مصرف جهانی کود را به خود اختصاص داد. برزیل چهارمین واردکننده بزرگ کود در جهان پس از چین، هند و ایالات متحده است. بیش از 70 درصد کود در برزیل به سه محصول می رسد. سویا (44 درصد)، ذرت (17 درصد) و نیشکر (11 درصد). هزینه های کود 25 درصد از هزینه های عملیاتی برای سویا در منطقه کشاورزی سنتی جنوب، 21 درصد برای گندم و ذرت در منطقه مرزی غربی و 12 درصد برای نیشکر در هر دو منطقه است. از آنجایی که حدود 85 درصد از کود مصرفی در برزیل وارداتی است، تغییرات قیمت نفت مستقیماً بر قیمتی که کشاورزان برای کود می پردازند تأثیر می گذارد.

 با توجه به اینکه روسیه و بلاروس روی هم رفته تقریباً 40 درصد نیازهای آن را تأمین می‌کنند، و انتظار می‌رود که قیمت‌های بالاتر؛ میزان کود کشاورزی را که کشاورزان برزیلی برای مزارع خود مصرف می‌کنند کاهش دهد، اختلال در واردات کود، با درگیری دریای سیاه عمیق‌تر شد. 

این به کاهش بازده محصول و کاهش گسترش سطح زیر کشت به محصولات کمک می کند. کاهش تولید غلات خوراک به دلیل کاهش استفاده از کود، بخش دام برزیل، به ویژه طیور و خوک را تحت تأثیر قرار خواهد داد. همانطور که گفتیم، از سال 2013، برزیل از ایالات متحده پیشی گرفت و به بزرگترین صادرکننده سویا در جهان تبدیل شد. رقابت فزاینده برزیل در بازار دانه‌های روغنی به شدت به فناوری پیشرفته تولید سویا بستگی دارد.

چین بزرگترین واردکننده سویا در جهان است. ایالات متحده و برزیل دو تولیدکننده بزرگ سویا هستند و هر دو کشور برای اکثر صادرات خود به چین وابسته هستند. تولید و صادرات سویای برزیل از زمان آزادسازی تجاری این کشور در اواسط دهه 1990 شتاب گرفته است، و در طول جنگ تجاری ایالات متحده و چین، و تعرفه های تلافی جویانه چین بر سویای آمریکا ، به برزیل کمک نمود تا توان رقابتی بیشتری نسبت به ایالات متحده در بازار صادرات به دست آورد.

برزیل مهم‌ترین شریک تجاری چین در آمریکای جنوبی است و انتظار می‌رود یک توافق جدید برای انجام تجارت دوجانبه مربوط به ارزهای مربوطه به جای دلار آمریکا، تجارت دوجانبه را تقویت کند. چین در سال 2018، همان سالی که "بولسونارو" به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد، سرمایه گذار و شریک تجاری 20 ایالت از 27 ایالت برزیل بود. 

دو دهه پیش که آرژانتین و ایالات متحده مهمترین شرکای تجاری برزیل بودند، این غیرقابل تصور بود. این رونق اقتصادی باعث تقویت روابط قوی بین تجار برزیلی و چینی و همچنین روابط بین حزب کمونیست چین و گروه های سیاسی اصلی برزیل شده است.

در سال 2019/20، صادرات سویای برزیل به 92 میلیون تن رسید که تقریباً دو برابر صادرات سویای ایالات متحده (USDA 2021) است. افزایش تقاضا از سوی چین ریشه بیشتر رشد صادرات برزیل بوده است. در سال 2021، چین 39 درصد از کل صادرات کشاورزی برزیل و 70 درصد از کل حجم صادرات سویا برزیل را به خود اختصاص داده است.

در برزیل 91.8 درصد سویای کشت شده تراریخته است و شرکت چند ملیتی آلمانی بایر 90 درصد از سهم بازار تراریخته برزیل را در اختیار دارد. اگرچه برزیل دارای شرکت‌هایی است که بر ژنتیک سویا تسلط دارند، اما تراریخته‌ها توسط شرکت‌های چندملیتی کنترل می‌شوند که از شرکت‌های برزیلی مجوز استفاده از فناوری آنها در تولید بذر، حق امتیاز دریافت می‌کنند. تولیدکنندگان داخلی بذر مانند Tropical Melhoramento و Genética (TMG) که برنامه های بهبود ژرم پلاسم خود را ایجاد کرده اند و برای استفاده از تراریخته ها حق امتیاز پرداخت می کنند،این هولدینگ ها  25 درصد از سهم بازار را در اختیار دارند.

شرکت های چندملیتی که دارای ویژگی های انتقال یافته به ژرم پلاسم محلی هستند، حدود 65 درصد سود از قیمت نهایی دانه سویا به دست می آورند، در حالی که 35 درصد دیگر سود بین توسعه دهندگان ژرم پلاسم و تکثیرکننده های بذر تقسیم می شود در میان فصول سال نیز ایالات متحده سهم بیشتری از محموله‌های صادراتی سویا را بین دسامبر و مارس به دست می‌آورد در حالی که برزیل از آوریل تا نوامبر غالب است. صادرات فله محصولات اولیه فرآوری نشده (دانه های روغنی، غلات، پنبه، تنباکو) و کالاهای نیمه فرآوری شده (آرد غلات، روغن های گیاهی، محصولات حیوانی) بیشترین سهم را در کل صادرات کشاورزی برزیل داشته است، محصولات کشاورزی و مواد غذایی فله اولیه سالانه 11.5 درصد در طی سال های 2002-2021 رشد کردند، در حالی که این رقم برای محصولات نیمه فرآوری شده سالانه 5.8 درصد بود.

 محصولات فرآوری شده (گوشت های تازه، سبزیحات ، سرد و آماده، محصولات لبنی، میوه) سالانه 6.3 درصد در طی سال های 2002-2021 رشد کردند.

 در سال‌های اخیر، رشد صادرات محصولات فرآوری‌شده به رشد سالانه نزدیک به 10 درصد افزایش یافته است و این بخش اکنون 32 درصد از صادرات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص می‌دهد، در حالی که این رقم برای کالاهای فله اولیه 44 درصد است. محصولات باغبانی شامل میوه ها، سبزیجات، گل ها، آجیل و ادویه جات ترشی جات از سال 2002 تا 2024 به میزان 4 درصد در سال رشد داشته است. گسترش سریع کشاورزی برزیل و تجدید ساختار صنایع تبدیلی و توزیعی مرتبط در اواسط دهه 1980 با پایان یافتن سیاست های دولت برزیل که منابع را از کشاورزی به بخش های صنعتی و خدمات هدایت می کرد، آغاز شد. 
انتهای پیام/